Posts
Алдарт ахмад монгол эмч Жамба 1907 онд одоогийн Өвөр Монголын Дархан Муумянган хошууны Жавхлант сумны малчин Норовын гэрт төржээ. 13-тайдаа Батхаалга сүмийн манбадацанд очиж алдарт эмч Лоосалаас монгол эм эмнэлгэ сурчээ. Чөлөөлөгдсөний дараа тэр намын үндэстэний төрийн бодолгын туяалалаар улсын эмч болж Дархан Муумянган хошууны монгол эмнэлгийн хороонд ажиллав. Сүүлээр ни тэр голлогч монгол эмчийн цол хамгаалж тус эмнэлгийн хорооны хороон даргын тушаал хариуцжээ.
Жамба гуай бас хошуу, аймаг, ороны дэсийн тэргүүний тэргүүний ажилтанаар олонтаа сонгогдон хөхүүлэгдсэнээр үл баран Өвөр Монгол болон Улаанцав аймагийн улс төрийн зөвлөлгөөний гишүүнээр сонгогдсон юм. Тэр бүх хүчин чадалаа цөм монгол анагаах ухааны үйлс ба хил хязгаарын ороны ард иргэдийн эрүүл мэндийн үйлст өргөж, эрхим нандин оточийн увидасаар нийт олоны хүндлэл хайрыг олсон юм.
Савны хүйтэн хийтэй архаг өвчтөнийг зассан
Далаад оны эхээр билээ. Дархан Муумянган холбоот хошууны Баяновоо суманы Баянухаа гацааны дөч гаруй настай нэгэн малчин эмэгтэй надыг эриж ирэн өвчинөө үзүүлсэн юм. Тэр өвчлөөд удаан жил болж байх бөгөөд арвин газар үзүүлсэн боловч ер тус гарсангүй гэнэ.
Өвчтөний байдал: Толгой нь өвдөх, бие ни тамирдах, нуруу бөөрөөр ни өвдөх, хэсэгдээн хөших, сарын хир ни тэгш үгүй, умхий үнэртэй цагаан чийг арвин буулгах, хэвэли өвдөх, шээс баас тэгш бус зэргэ шинжтэй. Эдгээр шинж тэмдэгийг үндэслэн савны хүйтэн чанартай архаг өвчин гэж оношлов.
Хэрэглэсэн эм: Өглөө ни Шүн Агар-8 дээр цал хачирлаж буцалсан усаар уулгав. Үдэд Сүгмэл-7 бурамтай усаар уулгажээ. Орой ни Олмосе-25ийг буцалсан усаар даруулан уулгав.
Эдгээр эмүүдийг 5-6 гараг уулгасаны дараа Гүргүм-8, Нида Жиндог, Бөөрний Арүра-10 зэргэ эмүүдийг өвчиний байдалд ни зохицуулан зарахын дагуу сувилалтыг эрхимлүүлсэнээр өвчин ни бүрмөсөн эдгэрсэн байна. Өвчтөн эдүгэ болтол эрүүл саруул буй.
Хэрх өвчинийг зассан
1977 онд Дархан Муумянган хошууны Цагаанхад сумны Журайням гэдэг 50аад настай малчин намайг эрж өвчинөө үзүүлсэн билээ.
Өвчтөний байдал: Үе гишүүн ни хөших, хэсэгтээн гар хөл ни татах, мэдрэл ни будангуйрах, толгой ни өвдөх, шилин хүзүү ни үргэлж хөших, шингэлт муу, нойр бага, сүүж бэлхүүс яс үес ни шимширч өвдөх, нүд ни бүргэлзэх зэргэ шинжтэй. Эдгээр шинж тэмдэгийг үндэслэн хэрх өвчин гэж оношлоод өглөө Цагаан Гүгүл-10ыг буцалсан усаар даруулан уулгаж, үдэд Хатгалгыг дарагч-6г буцалсан усаар даруулан уулгаж, орой ни Мөнгөн ус-18ыг буцалсан усаар даруулан уулгав. Дээрхи эмүүдийг 5 гараг уудгасаны сүүлээр Гаруди-13, Эрдэни үрил зэргэ эмүүдийг ээлжилэн хэрэглэсэнд өвчин ни хог үгүй эдгэрчээ.
Цааш унших...
Дармашири эмчийн туршилга
Алдарт ахмад монгол эмч Дармашири 1902 оны 4 сарын 2-ны өдөр одоогийн Шилийн гол аймагийн Баруун Үзэмчин хошууны Оолын Хэрэйд сумны тайж Буджавын гуравдугар хүү болон заяажээ. Арван нэг хоёртойгоосоон төвд монгол хэл нилээд нүдлэх болж, Баруун Үзэмчин вангийн эмч байсан Улаанбаатар зэрэг алдарт эмчээс монгол анагаах ухааны систетэй сурчээ. Хорин нэгтэй биеэн дааж эмчилэв. 1941 хошуу засагын томилолтоор Японд очиж гурван сар айлчилав. Сүүлээр ни 1949 он болтол вангийн олдоны эмчээр ажиллажээ. Чөлөөлөгдсөний дараа Баруун Үзэмчин хошууны хамтарсан эмнэлгийн газар байлах ажилд оролцож тус газарын даргаар ажиллажээ. 1957 оноос 1960 оны 6 сар болтол Өвөр Монголын Эрүүл хамгаалах кадрын боловсролын сургуулид суралцаж монгол анагаах ухааны мэдэлгээ хөгжүүлсэн бөгөд судалгааны ажилыг хавсаран Анагаах ухааны дөрвөн үндэс, Арүрын шинжлэл зэрэг ном сударыг монголчилон хэвлүүлэх ажилд оролцжээ. 1960 оноос 1987 он хүртэл БаруунҮзэмчин хошууны өвчин хижиг сэргийлэн засах хороо, хошууны эмнэлгийн хороо зэрэг нэгжүүдэд ажилажээ. 1987 оны 7 сарын 29-ны өдөр нас барав.Зүрхэн өвчинийг зассан
Цааш унших...
Алдарт ахмад эмч Дармашири гуай Арван жилийн самуурал дунд хал зовлонг ханаталаа амссан боловч ажилыг ни сэргээмэгц ард түмэний эрүүл мэндийн үйлсийн төлөө ажилаан үргэлжилүүлэв. Тэр олон жилийн туршид маш олон эмчилгээний туршлага хуримтлуулсан юм. Түүний бичсэн Зүрхэн өвчинийг эмнэн засах тухай өгүүлэх ни гэх өгүүлэл ни Шилийн голын эм эмнэлгэ сэтгүүл дээр нийтлэгджээ. Тэр орон аймаг хошууны сайчуулаар олонтаа хөхүүлэгдэн шагнагдсан бөгөд Шилийн голын аймагийн дөрөв тавдугаар хугацааны улс төрийн зөвлөлгөөний хуралын гишүүн, Баруун Үзэмчин хошууны дөрөв, тав, зургаадугаар хугацааны улс төрийн зөвлөлгөөнийх уралын төлөөлөгчөөр урид хожид сонгогджээ. Бас Баруун Үзэмчин хошууны монгол эмнэлгийн нийгэмлэгийн нэр хүндэт хэрэг эрхилэгчээр сонгогдов.
Зүрхэн цусан хатгалга, хий хуяныг эмчлэх тухай
Сампелноров, эрэгтэй, 43-тай, монгол, ураглажээ, Баруун Үзэмчин хошууны хүн.
1974 оны 6 сарын 16-ны өдөр анхдугаар үзэлгэ: Өвчтөн Соёлын хувисгалын дунд тэмцэгдэн хоридсоноос болж оюун санаа бие махбод ни хүнд сүрхий сэдэлт олжээ. Хөххотод өвчинөө байцаалгасанд зүрхэн судалын хатуурал ба зүрхэн булчингийн түгжирэл гэж тодолсон байна. Одоохи өвчиний байдал ни зүүн талын цээжин хэсэг, зүрхэний оронд шилжишгүй хатгалан өвдөнө. Заримдаа сүрхий эвэршээж бие ни тамир тэнхээ алдаж хөлс гарч сандардаг. Зүүн талаараан хэвтэж чадахгүй, заримдаа дал мөрийн хооронд ни хөшиж хатгалах бөгөд зүүн гарын цусан судасыг дагаж чигчий хуруу, ядал хуруу хүртэл лугшиж өвдөнө. Бас цусны даралт өндөр болж, дөрвөн толи халуу оргиж, нойр муудаж амисгал давхацах, дотор бачимдан нүд бүргэлзэх зэрэг шинжтэй. Байцаахад судал ни тогтвор үгүйтүргэн хуйларч лугшина. Хэл ни улбар шар өнгөртэй бөгөд ширүүн шиг, шээсэний өнгө ни бага шаравтар, язмагтай. Эдгээр өвчиний байдалуудыг үндэслэн зүрхэний цусан хатгалга өвчинд цагаан хуян (хий хуян) хавсарав гэж тодлов. Ингээд хий цусан хатгалгыг түргэн эдгээх зарчимаар Шүн Агар-8 найралга 3гр дээр голт бор, цагаан шунх, бух гөрөөсөний зүрх болох хатгалгыг дарагч-6-г бага нэмэрилэж, гүгүлийн тангаар өдөрт гурвантаа даруулан уулгав. Үүнд зэргээр Агарү-19 найралга 3 граммыг зади, зоргодос, зүрхэн шошийн хуви сацуу тангаар даруулж өдөрт хоёр удаагаар хагас сар уулгав.
1974 оны 7 сарын 2-ны өдөр хоёрдугар үзэлгэ: Дээрхи мэтээр хоёр гараг эмнэн засаад биеийн байдал, өвчиний ялгал ни нилээд сайжирсан байна. Гэвч зүрхэн дээр хатгалах ни тийм сайн болоогүй байв. Дахин байцаан үзэхэд нян хавсарсан байдалтай тул гурван хоног эм уулгасангүй амруулжээ. Хоёр дахи засалгадаан Амар-6 найралга 3 граммыг чанаж орой унтах үед ни уулгаад, дараа өглөө ни 4 цагын үеээр Зади-3 тан (зади, хар гүгүл, гишүүнэ)-аар нянгийн туулбарыг даруулан уулгаж зуу алхуулсанд доргош туулгаж, 8-9 цагын сүүлээр туулгах ни зогсчээ. Энэ үед Молор давс-3 танг 3 граммыг уулгаж хонины махан шөлөнд тутарга будаа чанаж идүүлээд үдийн хойно ни туулбарын хорыг тайлах ба тамирыг нөхвөрлөхийн төлөө Их танг бүриж уулгав. Оройд ни Агар-35-ыг хонин махан шөлөөр даруулан уулгаж бүх биеийн хий сарнисаныг дарав. Туулга уусаны дараа энд тэнд хатгалах ни зогссон байна. Туулбарын өмнө ба хойно уулгах эмүүдийг гараг гаран хэрэглэсэн юм.
1974 оны 7 сарын 15-ны өдөр гуравдугар үзэлгэ: Одоо цагаан хуян (хий хуян) болон шар усны гэмд ни засалт хийх чухалтай байна гэж үзэв. Тэгээд өглөө эрт Шүн Агар-8 найралга 3гр, үдэд Эрдэнэ үрилийг Улаан-13 тан 3 граммаар даруулан, оройд ни Гаруди-13-ыг Агар-35-аар даруулан уулгав. Энэ мэтээр хоёр сар зассанд өвчин ни мэдэгдэхүйц сайжирсан байна.
1974 оны 9 сарын 15-ны өдөр дөрөвдүгэр үзэлгэ: Өвчтөний идээний шингэлт муудаж, идээн шингэх зуур шар хусах ба заримдаа суулгах илрэлтэй, байцаан үзвэл суал ни нарийн, эрчимтэй, хэл ни хөх алаг, үүнийг ходоодоны галын илчийн ажилгаа ба дэлүүний ажилгаа буурсанаас шалтгаалсан гэм гэж үзэв. Ингээд дэлүүний Гүргүм-7-г өдөрт хоёр удаа, Тунгалаг-5-ыг өдөрт хоёр удаа, Алтан арүра-5-ыг өдөрт нэг удаагаар сар уулгав.
1974 оны 10 сарын 15-ны өдөр тавдугар үзэлгэ: Байцаан үзвэл шингэлт ни сайжирсан байна. Гэвч дотор бөөрний чадал буурсан байдалтай тул өглөө Наранмандал-11-ийг бурам, шар тостой усаар, үдийн өмнө хойно Бөөрөн Арүра-10-ыг буцалсан усаар даруулан хоёр гараг уулгаад дахин байцаан үзэхэд бие ни мэдэгдэхүйц сайжирсан байна. Цааш махабодыг тэгштгэх, тунгалаг цөвийн ялгаралтыг сайжаруулан, хий цусны гүйдэлийг сайжируулахыгттөлөө Тунгалаг-5 Их танг буцалсан усаар, Агару-35-ыг хонин махан шөлөөр даруулаж сар уулгасанд өвчин ни бүрмөсөн эдгэрсэн байна. Эмчилгээний хугацаанд өвчтөнийг үргэлж сэтгэл санаа тэнүүн байлгахыг анхааруулж уур хүрэх ба бачимдан цухалдахыг тэвчүүлсэн бөгөд архи тамхийг тас цээрлүүлж, өглөө эрт тунгалаг цэвэрхэн агаар амисхалтай орчинд сэлүүцэн тойруулж хөнгө шингэх ажил хөдөлмөрд оролцуулав.
Зүрхэн өвчинийг зассан
Өвчтөн Жамба, эрэгтэй, 42-той, малчин, ураглав, Баруун Үзэмчин
1974 оны 3 сард ирж өвчин үзүүлэв. Өвчмөний хэлэхээр 1973 оны 3 сараас эхдэн зүрх чичэрэн, амисхал цухалдах, дотор бачимдах, уур их хүрэх, нойр муудах, сэтгэл санаа тогтворгүй болох зэргэ байдалтай болоод суманыхаа эмчид үзүүлээд бага намжсан байна. Ойрд гэнэт бие ни халууран, даардас хүрэх, бүх бие ни шимширэх, үе гишүү өвдөх, зүрх ни түгшин чичрэх байдал илрэх болжээ. Байцаан үзэхлээр судал ни нарийн эрчимтэй, хэл ни улбар шар өнгөртэй. Үүнийг би хөлст хижиг туссан ба зүрхэний хуучин өвчин ни хөдөлсөн байна гэж үзээд нэгдүгээр алхамд хөлст хижигийг засаж, дараа алхамд зүрхэний хий шар усыг засахыг зорив. Ингээд Эрдэнэ-7 ан, Зөөлөрүүлэгч-5 танг өдөрт хоёр удаа ээлжилүүлэн бүлээн шиг уулгасанд шимширч өвдөх ни намджээ. Гэвч хөлс их гарч бие ни их муудсан байлаа. Дахин байцаан үзэхэд судал ни эрчимтэй бөгөд түргэн, хэл ни улбар шар, өнгөр ни зузаан, шээс ни шар бөгөд үнэр уур ни их байв. Ингээд Тогол өвс-7 тан, Зөөлөрүүлэгч-5 тан, Эрхим-8, Хар балчиргана-29 зэргэ эмүүдийг гараг уулгажээ. Дахин үзэхэд бүх бие ни шимширэх ба хөлс шарах ни намдсан байна. Байцаан үзвэл судал ни намжуун бөгөд доороон эрчимтэй, нарийн лугшина. Хэлний өнгөр ни цайвар шар, шээс ни шарангуй боловч бага хөөстэй. Үүнд Тогол өвс-7 тан, Зөөлөрүүлэгч-5 тан, Хар балчиргана-29, Эрхим-8, Агару-8 зэргэ эмүүдийг бас гараг уулгад хөлст хижигийг нигмөсөн эдгээсэн байна. Энэ үед зүрхэний хуучин өвчин ни хөдөлж, зүрх ни чичрэх, цээж, дал мөр ба үе гишүү ни үргэлж шархиран өвдөж байв. Зарим үедээн халууран амисхал цухалдаж, нойр муу зэгэ байдалтай. Судал ни хөндий хоосон чичрэлдэн, үе үе зогсоно. Хэл ни улбар шар, шээс ни бага хөөстэй. Эдгээрийг үндэслэн түгмэл гүйгч хийн ажилгаа ни тэгш үгүй бөгөд зүрхэн өвчинд ни цагаан хуян болон шар усны гэм хавсарч байна гэж үзээд өглөө өлөнгөөр Шин Агар-8 дээр голт бор, туулайн зүрх бага нэмэрилэж Зандан-3 тангаар даруулан уулгав. Үдэд Эрдэнэ үрилийг Улаан тан-13-аар даруулан уулгав. Оройд ни Цагаан гүгүл-10-ыг Агару-15-аар даруулан уулгав. Дээрхи эмүүдийг сар гаран уулгасанд өвчтөний зүрх чичрэх нойр муу, цээж, дал мөр ба үе гишүүн хөшүү өвдөх ни үндэсэндээ сайжирсан байна. Түүнчилэн идээний дуршил сайжирч бүх биеийн байдал ни чу мэдэгдэхүйц сайжирчээ. Гагц зарим үедээ сэтгэл санаа тогтворгүй шиг байдалтай. Үүнд оройн Цагаан гүгүл-10-ыг ни хасаад оронд ни Сэмжидэжидийг шимт гурван ясны шөлөөр даруулан дээрхи эмүүдтэй хамт сар уулгажээ. Энэ мэт засаад өвчинийг ни бүрмөсөн эдгээсэн байна.
Цааш унших...
Донжай эмчийн туршилга
Í¿äýí ñàëààíû àëäàðò ìîíãîë ýì÷ ×è. Äîíæàé 1903 îíä îäîîãèéí Ëÿîíèí ìóæèéí Ô¿øèíèé Ìîíãîë ¿íäýñòýíèé ººðòºº çàñàõ ñèÿíû Ëóóõàò ãàöààíû Ìýéðýí áàéøèíãèéí àéë äàõè òàðèà÷èí Øóâóóãèéí ãýðò çàÿàæýý. Òýð 12-òîéäîî ëàì áîëæ ñ¿ìä ñóóæýý. Òýãýýä í¿äýí ºâ÷èí çàñàõàä àëäàðòàé Õàé÷åí ýì÷ýýñ ìîíãîë àíàãààõ óõààíûã ñèñòåìòýé ñóðàâ. Àðâàí õýäýí æèëèéí øàðãóó ñóðàëöàëãûã äàìæèí ìîíãîë àíàãààõ óõààíû îíîëûí ìýäýëãèéã íèëýýä ñèñòåìòýé ýçýìøèñýí áºãºä çîõèõ ãàð àâàëãàòàé áîëñîí þì. ßëàíãóÿà í¿äýí ºâ÷èíèéã çàñàõ òàëààð íèëýýä àðâèí òóðøèëãà õóðèìäóóëæýý. Òýð Ëóóõàòûí ãàöàà, ñèÿíû ýìíýëãèéí õîðîî, ªâºð Ìîíãîëûí õÿòàä ìîíãîë ýìíýëãèéí õîðîî çýðãý ãàçàðóóäààð óðèä õîæèä àæèëëàæýý.
Цааш унших...
Öýíõýð õàðàí ºâ÷èíä ò¿ðãýí ÷àíàðòàé áà óäààí ÷àíàðòàé ãýæ õî¸ð ç¿éë áàéäàã þì. Ò¿ðãýí ÷àíàðòàéã íè äàðóéä íè ýìíýí çàñàõã¿é áîë ñîõîðîõ àþóëòàé. Çàñàõ çàâøààí áàéäàã ëà áîë äàðóé ò¿ðãýí áàäãàíû òóóëáàð äýýð ã¿ðã¿ì íýìýæ óóëãààä õýäýíòýý òóóëãàñàíû äàðàà Ìîëîð äàâñ-4 òàí ºã÷ çîãñîîíî. Äàðàà íè ÿðã¿ì-13, íýìýðèòýé ÿðã¿ì-13, Õóðö-6, Íàðàí ñàðàíû íàéðàëãà (àðâàí õºë íàéðàëãà), çýðãèéã ºã÷ òîëãîé ºâäºõ áà í¿ä ÷èíýð÷ ºâäºõ çýðãèéã çàñíà. Äàðàà íè õàðààã ñàéæðóóëàõûí òóñàä Òîäîòãîã÷-9, Òîäîòãîã÷ èõ íàéðàëãà, Òîäîòãîã÷-23 çýðãý íàéðàëãóóäààñ áàéäàëûã ¿çýæ çàðíà. Óäààí ÷àíàðòàé áîë ÿðã¿ì-13 íàéðàëãûã óðò õóãàöàà óóëãàõûí õàìò ÿðã¿ì-13-ààð óóðûí æèí áàðèíà. ¯¿íèé õàìò ºâ÷èíèé áàéäàëûã ¿íäýñëýæ íýìýðèòýé ÿðã¿ì-13, Õóðö-6, Òîäîòãîã÷ èõ íàéðàëãà çýðãèéã óóëãàæ áîëíî. Óäààí ÷àíàðòàé áºãºä õ¿÷ èõ áîë ìºí áàäãàíû òóóëáàð äýýð ã¿ðã¿ì íýìýæ òóóëãàíà. Òîëãîé ºâäºõ íè èõ áîë íýìýðèòýé ÿðã¿ì-13 äýýð ã¿ã¿ë íýìýæ óóëãàíà. Èíãýýä ñ¿¿ëä íè õèé õàâñàðâàë Ýðäýíè ¿ðèë, Àìèí ýðäýíè çýðãý íàéðàëãûã õýðýãëýâýë çîõèíî.
Òàõèà õàðàí ºâ÷èíä òºðºëõè áà îëäìîë ÷àíàðòàé ãýæ õî¸ð ç¿éë áàéäàã. Òºðºëõè ÷àíàðòàé òàõèà õàðàí ºâ÷èí áîë çàñâàð àâàõã¿é. Îëäìîë ÷àíàðòàé òàõèà õàðàí ºâ÷èíèéã çàñàõàä ºã뺺 ÿðã¿ì-13 íàéðàëãûã Òºìºðèéí òàëõ-5 òàíãààð äàðóóëæ óóëãàíà. Îðîé íè øèíý ãàõàéí ýëèãèéã õóëñàí õóòãààð ç¿ñ÷ äîòîð íè òóóëàéí áààñ, òàëãàäîðæ, õÿñàà çýðãèéã õóâè ñàöóó òàëõàäàí õèéæ äàâñã¿é æèãíýí èä¿¿ëíý. Áàðàã 1-3 ýëèã èä¿¿ëâýë îëîíõè ºâ÷èí ñàéæèð÷èõäàã þì.
Í¿äýí öóñ ãàðàõ áîë îëîí ç¿éëèéí øàëòãààíààñ áîëäîã. Èéìýýñ øàëòãààíûã íè ýðèæ ýì÷ëýõèéí õàìò öóñ çîãñîîõîîð Óëààí-10 òàí áîëîí Ãèâàí-13 íàéðàëãûã ãîë õýðýãëýíý. ¯¿íä òîëãîé ºâäºõ øèíæ íè ¿ã¿é áîë Òîäîòãîã÷ èõ íàéðàëãûã õàâñàðóóëàí õýðýãëýíý.
Òîäîòãîã÷-23: Îðõîîäîé 15ãð, ÷îíûí õàðìàã 20ãð, íàðñàí ìîäîíû øèì 15ãð, äàíã¿í 15ãð, óäâàë 15ãð, øºðìºñºí óòàñ 20 ãð, áºõºíãèé ýâýð 20 ãð, øàð îðîîíãî 20ãð, ÿìààí çàíãóó 15ãð, ¿íýðò íîãîîíû ¿ð 15ãð, òàëãàäîðæ 15 ãð, öàãààí áîíãà 25 ãð, õº æèí öóó 15ãð, îëñîíû ¿ð 15ãð, ÷èõèð ºâñ 15ãð, çîðãîäîñ 15ãð, ¿õýð ¿¿ðãýíý 15ãð, õÿñàà 20ãð, áàð¿ðà 15ãð, óëààëçãàíû ¿ð 20ãð, íóäàðãàí ¿íäýñ 20ãð, ã¿ðã¿ì 15ãð, ìåí õóà 15ãð. Ýäãýýðèéã íàðèéí òàëõäàæ áóóðöàãûí òºäèé ¿ðèëäýýä áóöàëñàí óñààð äàðóóëæ óóëãàíà. Ýíý íè ýëèãýí õàëóóíûã àðèëãàí, õàðààã ñàéæèðóóëàõ ¿éëäýëòýé.
Цааш унших...
Ү Чинг Шянг эмчийн туршилга
Àëäàðò àõìàä ìîíãîë ýì÷, ìîíãîë ýìèéí ýðäýìòýí ¯ ×èíã Øÿíã 1901 îíû áèëèãèéí óëèðàëûí 7 ñàðûí 15-íû ºäºð îäîîãèéí Óëààíõàä õîòûí Íèí÷åí ñèÿíû Áàãà õîðîî ñóìíû Ìóæèÿí àéëûí íýãýí òàðèà÷èíû ãýðò òºðæýý.Àðâàí äºðºâòýé òóñ ñèÿíû ßíô¿ñå ñ¿ìä î÷èæ òºâä áè÷èã ñóðæýý. Àðâàí åñòýéãýýñýý òóñ ñ¿ìèéí àëäàðò ýì÷ Ëîäîéñàìáóóã äàãàæ ìîíãîë àíàãààõ óõààíûã ñèñòåìòýé ñóðñàí áàéíà. 1927 îíîîñ ýõëýí áèåýí äààæ ýì÷èëñýí áºãºä ñóðãóóëè ýðõèëæ íóòàã óñíûõàà ñî¸ë ãýãýðýëèéí àæèëûã äýìææýý. 1957 îíä Ìîíãîë ýìíýëýãèéí äàâòàí áîëîâñðîõ àíãèéã òºãñãºí ñóðãóóëèäàà ¿ëäýæ ìîíãîë ýìèéí ç¿éí áàãøààð àæèëëàæýý.
È¿ ×èíã Øÿíã ãóàé æàð ãàðóé æèëèéí ýì÷èëãýýíèé ¿éëäýëãý äóíäààí ìàø îëîí íàíäèí òóðøèëãà õóðèìëóóëñàí áºãºä ìîíãîë ýìèéí ñóäàëãààíû ¿éëñò ëóò èõ ãàâèÿ ç¿òãýë ¿ç¿¿ëýâ. Òýð áàñ óäààí æèëèéí ýì÷èëãýý ñóäàëãààíû äóíä îëñîí àìæèëò á¿òýýëýýí ýìõèòãýýä Ñóäàëûí øèíæèëýë, Ìîíãîë áýëýí ýì õýðýãëýõ ãàð÷àã, Ìîíãîë ýìèéí õàäìàë íýðñ áà Ìîíãîë ýìèéí æîð çýðýã íîì çîõèîä áè÷èæ óðèä õîæèä õýâë¿¿ëæýý. 1979 îíä ªâºð Ìîíãîëûí ýìèéí ýðäýì øèíæèëãýýíèé íèéãýìëýãèéí õýðýã ýðõèëýã÷ ãèø¿¿íýýð ñîíãîãäîæ, áàéíãûí õýðýã ýðõèëýã÷ ãèø¿¿í áîëæýý. 1988 îíä ýðõèëýã÷ ýì íàéðàã÷èéí öîë õàìãààëàâ.
Öóñ öàéõ ºâ÷èíèéã çàññàí
1. 1977 îíû õàâàðûí íýãýí ºäºð, Õºõõîòûí ׿íØèÿí õîîëîí ãýðèéí Ñè¿ ×¿í Ãóàíã ãýäýã äº÷ øàõàì íàñòàé íýãýí ýìýãòýé àæèëòàí ºâ÷èíººí ¿ç¿¿ëýõýýð èðæýý. Ò¿¿íèé õýëýõýýð ãýíýò óìàéãààñ íè öóñ öóâèðààä çîãñîõã¿é áîëîõäîîí ªâºð Ìîíãîëûí ýìíýëãèéí õîðîîíä î÷èæ ¿ç¿¿ëæýý. ¯¿íä öóñ öàéõ ºâ÷èí ãýæ îíîøëîîä åâðîï ýìýýð äº÷ ãàðóé ºäºð çàññàí áîëîâ÷ ñàéæèðñàíã¿é ìºðòººí áèå íè òàìèðäàæ, íèãìºñºí ýöýæ òóðààä òýíõýý òàìèðààí áàðñàí áàéâ. Èéìýýñ ãóðâàí õîíîãò íýã óäàà 1200 ìë öóñ þ¿ëýõ ÷óõàëòàé áîëæýý. Ýäãýýð áîäàòîé áàéäàëûã ¿íäýñëýí òóñ ýìíýëãèéí õîðîîíîîñ ò¿¿íèéã áóñàä ýìíýëãèéí õîðîîíä øèëæ¿¿ëýõ áóþó ãýðòýýí õàðèæ ñóâèëóóëàõûã ñàíàà÷èëæýý. Èíãýñýíä àðãà ìóõàðäàõäààí íàäûã ýðæ ºâ÷èíººí ¿ç¿¿ëñýí þì. Áàéöààõàä õýâò÷èõâýë áîñ÷ äèéëýõã¿é, öàðàé, óðóóë, àðèñ õºðñíû ºí㺠íè öàâ öàãààí, äóðøèë íè õààãäàæ áàãà ñàãà ëà óñ óóæ áàéâ. Ýëèãýí ñóäàë íè õààãäàæ, õèéí ñóäàë õàÿà èðíý. Õîäîîä, äýë¿¿íèé ñóäàë íè õîîñîí áºãºä îõîð. ªâ÷òºíèé ºíãºðñºí ò¿¿õèéã àñóóõàä, òèéì èõ õ¿íä ºâ÷èí õóó÷èí òóññàí ÿâäàë ãýæ ¿ã¿é, îäîîä òóëòàë æèðèìñýëýýã¿é. Àæèë íè áààõàí õ¿íä, óóð èõ, îëîí ¿ã äóóãàðàõ äóðã¿é. Õàÿà ýëèãýíèé îðîíä áàãà ºâäºíº. ͺõºð íè ýð¿¿ë ÷èéðýã. Ýäãýýð áàéäàëûã ¿íäýñëýí ýëèãýí õèé õààãäàæ, öóñíû ã¿éëò õàðøèëäàñàí áà áîäîëãî àðâèæñàíààñ äýë¿¿ ãýìòýæ, òóíãàëàã öºâèéí ÿëãàðàëò äîðîéòîæ öóñ õîðîãäîîä äîðãîø áóóâ ãýæ ¿çýâ. Èíãýýä ãîëöóó ýëèãý äýë¿¿ã áàðèæ çàñàõààð ºã뺺 ºëºí ¿åäíè ýëèãýíèé ÿðã¿ì-7 íàéðëàãà 3 ãðàììûã áóöàëãàí õºðãºñºí óñààð äàðóóëàí óóëãàæ õàìòàä íè øèíãýëòèéí ãîë îðîí õîäîîä äýë¿¿ã ñàéæðóóëàí, äóíä áèåèéí õèé öóñûã íýâòýð¿¿ëýõèéí òºëºº Àìàð-6 äýýð ºìõèé äàâñ áàãà íýìæ áóöàëãàí õºðãºñºí óñààð äàðóóëæ óóëãàâ. Ìàðãààø íè ºâ÷òºíèé öýýæ õýâýë óóæèðàí õýõýðýõ áîëñîí áºãºä áàñ õî¸ð óäàà õèéëæ, èäýýíèé äóðøèë íè ÷ó ñàéæèð÷ýý. Äàõèí áàéöààõàä öóñûã íè çîãñîîæ áîëîõ õýìæýýíä õ¿ðñýí òóë îðîé óíòàõààñ íè ºìíº Òàëìàí-25 íàéðàëãà 10 ãðàììûã áóöàëñàí óñààð äàðóóëàí óóëãàæ, äºðâºí öàãèéí äàðàà òóñ ýìèéã áàñ íèã óäàà ºãñºíä öóñ öóâèðàõ íè íèãìºñºí çîãñîâ. Äàðàà ºã뺺 íè Õàðáîð-16, ¿äýäíè Àìàð-6, îðîé íè ÿðã¿ì-7 òóñá¿ð 3 ãðàììààð ãàðàã óóëãàâ. Òýãýýä äàõèí ¿çýõýä ºâ÷èíèé øèíæ òýìäýã íè á¿ðìºñºí àðèëæ áèåý íè ñàéæèðàâ. Ýì÷èëãýýíèé ¿ð ä¿íã áàòàòãàõèéí òºëºº äýýðõè ýì¿¿äèéã äàõèí ñàð óóëãàæýý.
2. 1977 îíû ýõèýð ªâºð Ìîíãîëûí Áàãøèéí äýýä ñóðãóóëèéí Ëè Ìèí ãýäýã õîðèí õýäòýé ýìýãòýé áóðàã÷ ºâ÷èíºº ¿ç¿¿ëýâ. Ò¿¿íèé õýëýõýýð ò¿ð¿¿ æèëèéí 12 ñàðä óãààñàí õóâöàñààí ãýýñýíýýñ áîëæ óóðëàí áóõèìäàæ ãàäóóð àëõàëæ áàéãààä äóãóéòàé õ¿íä ìºðãºãäæýý. Òýãýýä íýí èõ óóðëàí áà÷èìäñàíààñ òîëãîé íè ýðãèí, í¿ä íè øàðëàæ, áèå íè íèãìºñºí ìóóäñàí áàéíà. Õî¸ð ºäºðèéí äàðàà õè÷ýýëëýæ äèéëýõã¿é áîëæ, ªâºð Ìîíãîëûí ýìíýëãèéí õîðîîíä õ¿ð÷ áàéöààñàíä öóñíû òºðºëò õàðøèëñàí öóñ äóòàõ ºâ÷èí ãýæ îíîøëîí ñàð øàõàì ýìíýýä íèëýýä ñàéæèðñàí áîëîõîîð íóòàãòààí áóöàæ ñóâèëæýý. Ãàðàãûí äàðàà ºâ÷èí íè äàõèæ, ìàíàð÷ ìýäýý àëäñàíä äàõèí Õºõõîòîä áóöàí èðýýä, ªâºð Ìîíãîëûí ýìíýëãèéí õîðîîíä îðæ á¿õ òàëûí áàéöààëò õèéëãýñýíä Öóñ öàéõ ºâ÷èí ãýæ òîäëîâ. Òóõàéí ¿åä öóñíû óëààí ýä íè 3.5 % ëà áàéñàí òóë ãàðàã á¿ð 1200 ìë öóñ þ¿ëæ àìè àðãàöààæ áàéæýý. ò¿¿íèé ñóóñàí ºðººíä àðâàí íýãýí ºâ÷òºíººñ õî¸ð ãàðàã äîòîð äºðºâõºí õ¿í ¿ëäñýíä ò¿¿íèé îþóí ñàíààíä íè íýí èõ äàðààñ áîëæ áèå íè óëàì ìóóäàâ.ýì÷ýýñ çàñàæ äèéëýõã¿éã ìýäñýíýýí íàäûã ýìíýëãèéí õîðîîíä çàëàí àâ÷èð÷ ¿ç¿¿ëýâ. òóõàéí ¿åä ºâ÷òºí òàìèð òýíõýý ãýæ ¿ã¿é, öàðàé ç¿ñ íè öàéðààä, öàãààí í¿ä íè øàðëàæ òîëãîé íè ýðãèí, áîñîæ äèéëýõã¿é áàéâ. ªäºðò õî¸ð ëàí õèð õîîë èäýæ, õýâòâýë áóäàíãóéðàí óíòàíà. Ç¿¿ä îëîí, ýëèãýí ñóäàë íè îõîð áºãºä õ¿÷òýé, õýñýãòýýí çîãñîíî. Ýäãýýð áàéäàëûã ¿íäýñëýæ, ýëèã ãýìòñýíýýñ ýëèãýí õèé õààãäàæ öóñ çàìûã õààâ ãýæ îíîøëîí, ¿äèéí õîéíî 4 öàãèéí ¿åýýñ ýõèëýí 3 ãðàìì Øàð òàí äýýð öºñíèé òàëõ íýìæ íèã óäàà ÷àíàæ óóëãàâ. îðîé íè óíòàõààñ ºìíº Àìàð-12 íàéðàëãûã 1.5 ãðàììààð íèã óäàà ÷àíàæ óóëãàâ. Øºíº äóíäûí ¿åä ýìèéí èä ã¿éñýí øèíæòýé áîëîõîîð Àìàð-12 íàéðàëãûã 1.5 ãðàììààð áàñ íèã óäàà óóëãàâ. Ìàðãààø ºã뺺 íè ºâ÷òºíèé èäýýíèé äóðøèë ñàéæèð÷ áîñ÷ ñóóõ òýíõýý îðñîí áºãºä äîòîð íè óóæèðàõ øèã áîëñîí òóë ºã뺺 íè Àìàð-6, ¿äýäíè Õàðáîð-16, Îðîé íè Øàð òàíã ãàðàã óóëãàâ.10 õîíîãèéí äàðàà áàéöààõàä öóñíû óëààí ýä íè 5ãð % áîëñîí áàéñàí áîëîõîîð Õàðø ¿ã¿é òóóëáàð äýýð ºâ÷òºíèé ìàõàáîäûí ÷àíàð áà áàéäàëä çîõèöóóëàí çîõèõ íýìýð òàâèæ íàéðóóëàí ºäºðò õî¸ð ¿ðýëèéã óñààð äàðóóëæ ãóðâàí õîíîã óóëãàñàíä öóñàíû ºìºí ýñ íè íýã ÷¿ ¿ã¿é áîëîâ. Äàðàà íè Ìàíñåð÷åíìî, Õàð ãàâàð-10, Àìàð-6, Íàðàíìàíäàë-11 çýðýãèéã áàéäàëä íè çîõèöóóëàí ñàð èë¿¿ õýðýãëýâ. Äàõèí áàéöààí ¿çñýíä öóñíû óëààí ýä 11ãð % áîëæ áèå íè á¿ðìºñºí ýð¿¿ëñýâ. Àðàâààä æèëèéí òóðø ãýíýò ñóðâàëæèëàí áàéöààñàíä ºâ÷èí íè åð äàõèñàí ¿ã¿é.
×óóëáàð
Àõìàä ýì÷ È¿ ×èíã Øÿíã ãóàé ºìºí ºâ÷èíèéã çàñàõ òóõàé ººðèéí õýâøñýí åðºíõèé àðãà çàð÷èìòàé áàéäàã. ªºðººð õýëâýë õèéã íýâòýð¿¿ëæ, ñàâûí ñàéæðóóëàõ íàéðàëãûã íèãýýñ õî¸ð óäàà ºã뺺 ºëºí ¿åäíè ºã÷, äàðàà íè öóñàí õàëóóíûã àðèëãàõ õ¿éòýíèéã çîõèöóóëàõ íàéðàëãûã 3-5 õîíîã ºãíº. Òýðèã¿í ãàðàãò íè áèåèéí èë÷ áà øèíãýëòèéí ñèñòåìèéã çàñàæ, õî¸ðäóãàð ãàðàãààñ ýõèëýí àëõàì àëõàìààð çàñàëãààí ã¿íçãèéð¿¿ëæ ºâ÷èíèé óãûã õºí人äºã. Öóñíû áóëèíãàðûã àðèóòãàõûí òºëºº 纺ëºí ÷àíàðòàé ýìèéã 1-2 ãàðàã ºãíº. ¯¿íèé õàìò õèé öóñíû ã¿éäýëèéã ñàéæèðóóëàí, áèåèéí òàìèðûã íºõâºðëºõ ýìèéã õàâñàðóóëàí õýðýãëýäýã. Ýíýõ¿¿ ¿çýëò íè ìîíãîë àíàãààõ óõààíû îíöëîãûã õàäãàëæ áàéõààð áàðàõã¿é õóâèñàíãóé àðãà ëóãà ÷ó íèéöýæ áàéõ þì. Æèøýýëáýë Öàãààí òàí õýðýãëýæ õèæèã õàëóóíûã áîëîâñðóóëàõäààí õàâàð çóíû õèæèã õàëóóíä öàãààí ãàíäàãàðèéã õýðýãëýæ, õèé õèæèã äýëãýðýõ öàãò õàð ãàíäàãàðèéã õýðýãëýõ çýðãýýð ýì íàéðàëãûí õóâè õýìæýý, õºëèéã àìèäëàã òîõèðóóëäàã.
Äàãàëò
Òàëìàí-25: Õÿëãàñò ìîäíû í¿¿ðñ 10 ãð, àãèéí í¿¿ðñ 10 ãð, õ¿ðýí ò¿ð¿¿ 10 ãð, óëààí ãààãèéí í¿¿ðñ 10 ãð, õàð ã¿éëñýí í¿¿ðñ 8 ãð, òýìýýí çîãäîðûí í¿¿ðñ 6 ãð, òàõèàí öàöàã öýöýãèéí í¿¿ðñ 6 ãð, àð¿ðà 10 ãð, áàð¿ðà 10 ãð, æ¿ð¿ðà 10 ãð, º÷¿¿õýí ÿñëàã æ¿ðæ 6 ãð, áààâãàéí öºñ 3 ãð, çààð 3 ãð, õóñíû õàëèñíû í¿¿ðñ 9 ãð, ãàãíóóð ºâñ 6 ãð, öàãààí öýýíý 8 ãð, áàãà äîíãàãèéí í¿¿ðñ 8 ãð, õà÷ ã¿ðã¿ì 3 ãð, õîðõîé 캺ã 6 ãð, èëæèãýí àðèñíû öàâóóãèéí ìºõëºã 9 ãð, ð¿äà 6 ãð, ãàáèðàãèéí õàëèñ 6 ãð, ÷èõèð ºâºñ 6 ãð, ÷îíûí õàðìàã 6 ãð, öîîðãîíî 6 ãðàììûã õàìò íàðèéí òàëõäàæ öóóãààð ÷èéãò¿¿ëýí, õóóðñàí àãèéí òàíãààð äàðóóëæ óóëãàíà.
Цааш унших...
È¿ ×èíã Øÿíã ãóàé æàð ãàðóé æèëèéí ýì÷èëãýýíèé ¿éëäýëãý äóíäààí ìàø îëîí íàíäèí òóðøèëãà õóðèìëóóëñàí áºãºä ìîíãîë ýìèéí ñóäàëãààíû ¿éëñò ëóò èõ ãàâèÿ ç¿òãýë ¿ç¿¿ëýâ. Òýð áàñ óäààí æèëèéí ýì÷èëãýý ñóäàëãààíû äóíä îëñîí àìæèëò á¿òýýëýýí ýìõèòãýýä Ñóäàëûí øèíæèëýë, Ìîíãîë áýëýí ýì õýðýãëýõ ãàð÷àã, Ìîíãîë ýìèéí õàäìàë íýðñ áà Ìîíãîë ýìèéí æîð çýðýã íîì çîõèîä áè÷èæ óðèä õîæèä õýâë¿¿ëæýý. 1979 îíä ªâºð Ìîíãîëûí ýìèéí ýðäýì øèíæèëãýýíèé íèéãýìëýãèéí õýðýã ýðõèëýã÷ ãèø¿¿íýýð ñîíãîãäîæ, áàéíãûí õýðýã ýðõèëýã÷ ãèø¿¿í áîëæýý. 1988 îíä ýðõèëýã÷ ýì íàéðàã÷èéí öîë õàìãààëàâ.
Öóñ öàéõ ºâ÷èíèéã çàññàí
1. 1977 îíû õàâàðûí íýãýí ºäºð, Õºõõîòûí ׿íØèÿí õîîëîí ãýðèéí Ñè¿ ×¿í Ãóàíã ãýäýã äº÷ øàõàì íàñòàé íýãýí ýìýãòýé àæèëòàí ºâ÷èíººí ¿ç¿¿ëýõýýð èðæýý. Ò¿¿íèé õýëýõýýð ãýíýò óìàéãààñ íè öóñ öóâèðààä çîãñîõã¿é áîëîõäîîí ªâºð Ìîíãîëûí ýìíýëãèéí õîðîîíä î÷èæ ¿ç¿¿ëæýý. ¯¿íä öóñ öàéõ ºâ÷èí ãýæ îíîøëîîä åâðîï ýìýýð äº÷ ãàðóé ºäºð çàññàí áîëîâ÷ ñàéæèðñàíã¿é ìºðòººí áèå íè òàìèðäàæ, íèãìºñºí ýöýæ òóðààä òýíõýý òàìèðààí áàðñàí áàéâ. Èéìýýñ ãóðâàí õîíîãò íýã óäàà 1200 ìë öóñ þ¿ëýõ ÷óõàëòàé áîëæýý. Ýäãýýð áîäàòîé áàéäàëûã ¿íäýñëýí òóñ ýìíýëãèéí õîðîîíîîñ ò¿¿íèéã áóñàä ýìíýëãèéí õîðîîíä øèëæ¿¿ëýõ áóþó ãýðòýýí õàðèæ ñóâèëóóëàõûã ñàíàà÷èëæýý. Èíãýñýíä àðãà ìóõàðäàõäààí íàäûã ýðæ ºâ÷èíººí ¿ç¿¿ëñýí þì. Áàéöààõàä õýâò÷èõâýë áîñ÷ äèéëýõã¿é, öàðàé, óðóóë, àðèñ õºðñíû ºí㺠íè öàâ öàãààí, äóðøèë íè õààãäàæ áàãà ñàãà ëà óñ óóæ áàéâ. Ýëèãýí ñóäàë íè õààãäàæ, õèéí ñóäàë õàÿà èðíý. Õîäîîä, äýë¿¿íèé ñóäàë íè õîîñîí áºãºä îõîð. ªâ÷òºíèé ºíãºðñºí ò¿¿õèéã àñóóõàä, òèéì èõ õ¿íä ºâ÷èí õóó÷èí òóññàí ÿâäàë ãýæ ¿ã¿é, îäîîä òóëòàë æèðèìñýëýýã¿é. Àæèë íè áààõàí õ¿íä, óóð èõ, îëîí ¿ã äóóãàðàõ äóðã¿é. Õàÿà ýëèãýíèé îðîíä áàãà ºâäºíº. ͺõºð íè ýð¿¿ë ÷èéðýã. Ýäãýýð áàéäàëûã ¿íäýñëýí ýëèãýí õèé õààãäàæ, öóñíû ã¿éëò õàðøèëäàñàí áà áîäîëãî àðâèæñàíààñ äýë¿¿ ãýìòýæ, òóíãàëàã öºâèéí ÿëãàðàëò äîðîéòîæ öóñ õîðîãäîîä äîðãîø áóóâ ãýæ ¿çýâ. Èíãýýä ãîëöóó ýëèãý äýë¿¿ã áàðèæ çàñàõààð ºã뺺 ºëºí ¿åäíè ýëèãýíèé ÿðã¿ì-7 íàéðëàãà 3 ãðàììûã áóöàëãàí õºðãºñºí óñààð äàðóóëàí óóëãàæ õàìòàä íè øèíãýëòèéí ãîë îðîí õîäîîä äýë¿¿ã ñàéæðóóëàí, äóíä áèåèéí õèé öóñûã íýâòýð¿¿ëýõèéí òºëºº Àìàð-6 äýýð ºìõèé äàâñ áàãà íýìæ áóöàëãàí õºðãºñºí óñààð äàðóóëæ óóëãàâ. Ìàðãààø íè ºâ÷òºíèé öýýæ õýâýë óóæèðàí õýõýðýõ áîëñîí áºãºä áàñ õî¸ð óäàà õèéëæ, èäýýíèé äóðøèë íè ÷ó ñàéæèð÷ýý. Äàõèí áàéöààõàä öóñûã íè çîãñîîæ áîëîõ õýìæýýíä õ¿ðñýí òóë îðîé óíòàõààñ íè ºìíº Òàëìàí-25 íàéðàëãà 10 ãðàììûã áóöàëñàí óñààð äàðóóëàí óóëãàæ, äºðâºí öàãèéí äàðàà òóñ ýìèéã áàñ íèã óäàà ºãñºíä öóñ öóâèðàõ íè íèãìºñºí çîãñîâ. Äàðàà ºã뺺 íè Õàðáîð-16, ¿äýäíè Àìàð-6, îðîé íè ÿðã¿ì-7 òóñá¿ð 3 ãðàììààð ãàðàã óóëãàâ. Òýãýýä äàõèí ¿çýõýä ºâ÷èíèé øèíæ òýìäýã íè á¿ðìºñºí àðèëæ áèåý íè ñàéæèðàâ. Ýì÷èëãýýíèé ¿ð ä¿íã áàòàòãàõèéí òºëºº äýýðõè ýì¿¿äèéã äàõèí ñàð óóëãàæýý.
2. 1977 îíû ýõèýð ªâºð Ìîíãîëûí Áàãøèéí äýýä ñóðãóóëèéí Ëè Ìèí ãýäýã õîðèí õýäòýé ýìýãòýé áóðàã÷ ºâ÷èíºº ¿ç¿¿ëýâ. Ò¿¿íèé õýëýõýýð ò¿ð¿¿ æèëèéí 12 ñàðä óãààñàí õóâöàñààí ãýýñýíýýñ áîëæ óóðëàí áóõèìäàæ ãàäóóð àëõàëæ áàéãààä äóãóéòàé õ¿íä ìºðãºãäæýý. Òýãýýä íýí èõ óóðëàí áà÷èìäñàíààñ òîëãîé íè ýðãèí, í¿ä íè øàðëàæ, áèå íè íèãìºñºí ìóóäñàí áàéíà. Õî¸ð ºäºðèéí äàðàà õè÷ýýëëýæ äèéëýõã¿é áîëæ, ªâºð Ìîíãîëûí ýìíýëãèéí õîðîîíä õ¿ð÷ áàéöààñàíä öóñíû òºðºëò õàðøèëñàí öóñ äóòàõ ºâ÷èí ãýæ îíîøëîí ñàð øàõàì ýìíýýä íèëýýä ñàéæèðñàí áîëîõîîð íóòàãòààí áóöàæ ñóâèëæýý. Ãàðàãûí äàðàà ºâ÷èí íè äàõèæ, ìàíàð÷ ìýäýý àëäñàíä äàõèí Õºõõîòîä áóöàí èðýýä, ªâºð Ìîíãîëûí ýìíýëãèéí õîðîîíä îðæ á¿õ òàëûí áàéöààëò õèéëãýñýíä Öóñ öàéõ ºâ÷èí ãýæ òîäëîâ. Òóõàéí ¿åä öóñíû óëààí ýä íè 3.5 % ëà áàéñàí òóë ãàðàã á¿ð 1200 ìë öóñ þ¿ëæ àìè àðãàöààæ áàéæýý. ò¿¿íèé ñóóñàí ºðººíä àðâàí íýãýí ºâ÷òºíººñ õî¸ð ãàðàã äîòîð äºðºâõºí õ¿í ¿ëäñýíä ò¿¿íèé îþóí ñàíààíä íè íýí èõ äàðààñ áîëæ áèå íè óëàì ìóóäàâ.ýì÷ýýñ çàñàæ äèéëýõã¿éã ìýäñýíýýí íàäûã ýìíýëãèéí õîðîîíä çàëàí àâ÷èð÷ ¿ç¿¿ëýâ. òóõàéí ¿åä ºâ÷òºí òàìèð òýíõýý ãýæ ¿ã¿é, öàðàé ç¿ñ íè öàéðààä, öàãààí í¿ä íè øàðëàæ òîëãîé íè ýðãèí, áîñîæ äèéëýõã¿é áàéâ. ªäºðò õî¸ð ëàí õèð õîîë èäýæ, õýâòâýë áóäàíãóéðàí óíòàíà. Ç¿¿ä îëîí, ýëèãýí ñóäàë íè îõîð áºãºä õ¿÷òýé, õýñýãòýýí çîãñîíî. Ýäãýýð áàéäàëûã ¿íäýñëýæ, ýëèã ãýìòñýíýýñ ýëèãýí õèé õààãäàæ öóñ çàìûã õààâ ãýæ îíîøëîí, ¿äèéí õîéíî 4 öàãèéí ¿åýýñ ýõèëýí 3 ãðàìì Øàð òàí äýýð öºñíèé òàëõ íýìæ íèã óäàà ÷àíàæ óóëãàâ. îðîé íè óíòàõààñ ºìíº Àìàð-12 íàéðàëãûã 1.5 ãðàììààð íèã óäàà ÷àíàæ óóëãàâ. Øºíº äóíäûí ¿åä ýìèéí èä ã¿éñýí øèíæòýé áîëîõîîð Àìàð-12 íàéðàëãûã 1.5 ãðàììààð áàñ íèã óäàà óóëãàâ. Ìàðãààø ºã뺺 íè ºâ÷òºíèé èäýýíèé äóðøèë ñàéæèð÷ áîñ÷ ñóóõ òýíõýý îðñîí áºãºä äîòîð íè óóæèðàõ øèã áîëñîí òóë ºã뺺 íè Àìàð-6, ¿äýäíè Õàðáîð-16, Îðîé íè Øàð òàíã ãàðàã óóëãàâ.10 õîíîãèéí äàðàà áàéöààõàä öóñíû óëààí ýä íè 5ãð % áîëñîí áàéñàí áîëîõîîð Õàðø ¿ã¿é òóóëáàð äýýð ºâ÷òºíèé ìàõàáîäûí ÷àíàð áà áàéäàëä çîõèöóóëàí çîõèõ íýìýð òàâèæ íàéðóóëàí ºäºðò õî¸ð ¿ðýëèéã óñààð äàðóóëæ ãóðâàí õîíîã óóëãàñàíä öóñàíû ºìºí ýñ íè íýã ÷¿ ¿ã¿é áîëîâ. Äàðàà íè Ìàíñåð÷åíìî, Õàð ãàâàð-10, Àìàð-6, Íàðàíìàíäàë-11 çýðýãèéã áàéäàëä íè çîõèöóóëàí ñàð èë¿¿ õýðýãëýâ. Äàõèí áàéöààí ¿çñýíä öóñíû óëààí ýä 11ãð % áîëæ áèå íè á¿ðìºñºí ýð¿¿ëñýâ. Àðàâààä æèëèéí òóðø ãýíýò ñóðâàëæèëàí áàéöààñàíä ºâ÷èí íè åð äàõèñàí ¿ã¿é.
×óóëáàð
Àõìàä ýì÷ È¿ ×èíã Øÿíã ãóàé ºìºí ºâ÷èíèéã çàñàõ òóõàé ººðèéí õýâøñýí åðºíõèé àðãà çàð÷èìòàé áàéäàã. ªºðººð õýëâýë õèéã íýâòýð¿¿ëæ, ñàâûí ñàéæðóóëàõ íàéðàëãûã íèãýýñ õî¸ð óäàà ºã뺺 ºëºí ¿åäíè ºã÷, äàðàà íè öóñàí õàëóóíûã àðèëãàõ õ¿éòýíèéã çîõèöóóëàõ íàéðàëãûã 3-5 õîíîã ºãíº. Òýðèã¿í ãàðàãò íè áèåèéí èë÷ áà øèíãýëòèéí ñèñòåìèéã çàñàæ, õî¸ðäóãàð ãàðàãààñ ýõèëýí àëõàì àëõàìààð çàñàëãààí ã¿íçãèéð¿¿ëæ ºâ÷èíèé óãûã õºí人äºã. Öóñíû áóëèíãàðûã àðèóòãàõûí òºëºº 纺ëºí ÷àíàðòàé ýìèéã 1-2 ãàðàã ºãíº. ¯¿íèé õàìò õèé öóñíû ã¿éäýëèéã ñàéæèðóóëàí, áèåèéí òàìèðûã íºõâºðëºõ ýìèéã õàâñàðóóëàí õýðýãëýäýã. Ýíýõ¿¿ ¿çýëò íè ìîíãîë àíàãààõ óõààíû îíöëîãûã õàäãàëæ áàéõààð áàðàõã¿é õóâèñàíãóé àðãà ëóãà ÷ó íèéöýæ áàéõ þì. Æèøýýëáýë Öàãààí òàí õýðýãëýæ õèæèã õàëóóíûã áîëîâñðóóëàõäààí õàâàð çóíû õèæèã õàëóóíä öàãààí ãàíäàãàðèéã õýðýãëýæ, õèé õèæèã äýëãýðýõ öàãò õàð ãàíäàãàðèéã õýðýãëýõ çýðãýýð ýì íàéðàëãûí õóâè õýìæýý, õºëèéã àìèäëàã òîõèðóóëäàã.
Äàãàëò
Òàëìàí-25: Õÿëãàñò ìîäíû í¿¿ðñ 10 ãð, àãèéí í¿¿ðñ 10 ãð, õ¿ðýí ò¿ð¿¿ 10 ãð, óëààí ãààãèéí í¿¿ðñ 10 ãð, õàð ã¿éëñýí í¿¿ðñ 8 ãð, òýìýýí çîãäîðûí í¿¿ðñ 6 ãð, òàõèàí öàöàã öýöýãèéí í¿¿ðñ 6 ãð, àð¿ðà 10 ãð, áàð¿ðà 10 ãð, æ¿ð¿ðà 10 ãð, º÷¿¿õýí ÿñëàã æ¿ðæ 6 ãð, áààâãàéí öºñ 3 ãð, çààð 3 ãð, õóñíû õàëèñíû í¿¿ðñ 9 ãð, ãàãíóóð ºâñ 6 ãð, öàãààí öýýíý 8 ãð, áàãà äîíãàãèéí í¿¿ðñ 8 ãð, õà÷ ã¿ðã¿ì 3 ãð, õîðõîé 캺ã 6 ãð, èëæèãýí àðèñíû öàâóóãèéí ìºõëºã 9 ãð, ð¿äà 6 ãð, ãàáèðàãèéí õàëèñ 6 ãð, ÷èõèð ºâºñ 6 ãð, ÷îíûí õàðìàã 6 ãð, öîîðãîíî 6 ãðàììûã õàìò íàðèéí òàëõäàæ öóóãààð ÷èéãò¿¿ëýí, õóóðñàí àãèéí òàíãààð äàðóóëæ óóëãàíà.
Цааш унших...
Сэрэн (Цэрэн) эмчийн туршилга
Алдарт ахмад Монгол эмч Сэрэн (Хятад нэр ни Эү Зүн Шинг) 1897 онд Хармөрөн мужийн Тариач сияны Отхон Зуу айлын Монгол эмч Даваасамбуугийн гэрт төржээ. 1905 онд Сэрэнгийн нэг гэр Хармөрөн мужийн Дөрвөдийн Монгол үндэстэний өөртөө засах сиянд нүүж сууришав. Сэрэнийг наймтайгаас ни эхлэн эцэг ни үсэг бичиг нүдлүүлэхийн хамт эм эмнэлгэ сургажээ. Тэр хархан багаасаа цэцэн сэргэлэн, суралгадаа бах шимтэй болохоор монгол, төвд, хятад гурван хэл эзэмшсэн байв. Эцэгээ дагаж эмчэлж байх хугацаанд уламжлалт монгол анагаах ухааны эмчилгээний мэргэжилийг шамдан сурсанаар барахгүй, төвд, хятад анагаах ухааны сонгодог зохиолийг ч хянамгай уншиж монгол анагаах ухааны эмчилгээ суралгадаан лавлалт болгож байжээ. Ингэсэнээр хорин тавтай биеээн дааж эмчилж эхэлсэн бөгөд түүний эмчилгээний ёс морал сайн, эмчлэх мэргэжил боловсронгуй болхоор удал үгүй бүх сияндаа нэр алдаршижээ. 1949 оноос нааш Сэрэн гуай 48 шави хүмүүжүүлэв. Одоо эдгээр шавинар ни Хармөрөн мужийн Дөрвөд сиян, Тариач сиян зэрэг газарын монгол эмнэлгийн голлогч хүчин болж буй. 1962 онд тэр шавитайгаан хамтарч Хармөрөн мужийн монгол эмнэлгийн эмчилгээ, заан сургах жич эрдэм шинжилгээний гол суурин газар болох Дөрвөдийн монгол эмнэлгийн хороог гардан байгуулав.
Алдарт ахмад эмч Сэрэн гуай ная шахам жилийн эмчилгээний үйлдэлгэ дунд товойм амжилт бүтээл гаргасан бөгөд ард олоны хүндэтхэл бишрэлийг олсон юм. Тавиад оны үед тэр Моа Зе Дун, Лиү Шү Чи, Жеү Эн Лай, Ден Сяо Пин зэрэг нам төрийн удирдагчидтай уулзсан бөгөд бас урид хожид муж, хот, сияны гурван дэсийн ардын төлөөлөгч, улс төрийн зөвлөлгөөний гишүүнээр сонгогдож, мужийн улс төрийн зөвлөлгөөний хэрэг эрхилэгчийн тушаал хариуцав. 1985 онд түүнийг Хармөрөн мужийн монгол эм эмнэлгийн эрдэм шинжилгээний нийгэмлэгийн нэр хүндэт даргаар урив. 1988 оны 6 сарын 4-нд Сэрэн гуай 91-тэй ертөнцөөс ангижрав. Тэр нэг насаараа монгол эм эмнэлгийн үйлст зүтгэж хойчисдоо маш баялаг эмчилгээний туршилга үлдээж өгсөн юм. 1988 оны 7 сард Хармөрөн мужийн монгол эмнэлгийн нийгэмлэгээс Сэрэн эмчийн эмчилгээний туршилгынхи ни охи, судалгааныхи ни хандыг эмхилэн Эмчилгээний туршилгын эмхитгэл гэх ном болгон хэвлүүлэн тархаажээ.
Ходоод суларсан өвчинийг эмнэх
Ходоод суларсан өвчинийг засахад галын илчийг сэлбиж, шингэлтийг сайжруулан, тамирыг анхаарч, тослог шимт бүлээн чанартай ерөндөгөөр анагаах зарчим авна.
Уулгах эм: Эхинд ни Тунгалаг-5, Жонш-21 хоёрыг ээлжлүүлэн өгнө. Идэш уушинд дурамжхан болж исгэлэн ус буюу элдэв өнгөтэй зүйлээр бөөлжвөл Чихир өвч-6 өгнө. Нас ахисан, тамир доройтсонд бол орхоодойг буцалгасан усаар даруулж өгнө. Бадган хийгийн хуви дийлэнхи бол молор давс, габирагийн сүмс, цус шарын хуви дийлэнхи бол тэмээн хөхийг буцалгасан усаар даруулж өгнө.
Хамаг сүүлд хорыг арилган саринасаныг хурааж, махабодыг тэгшитгэхийн тусад Их танг зохих хугацаа уулгавал сайн.
Идээ ундаа явдал мөрийн анхаарал: Тослог шимтэй, шингүүртэй идээг бага багаар нэг өдөрт дөрөв тавантаа идүүлнэ. Хатуу, түүхий, шингэхэд бэрх, шимгүй идээ зэрэгийг цээрлүүлнэ. Даарч жигних, идсэний сүүлээр хүч их гаргахыг хичээлгэнэ.
Алдарт ахмад эмч Сэрэн гуай ная шахам жилийн эмчилгээний үйлдэлгэ дунд товойм амжилт бүтээл гаргасан бөгөд ард олоны хүндэтхэл бишрэлийг олсон юм. Тавиад оны үед тэр Моа Зе Дун, Лиү Шү Чи, Жеү Эн Лай, Ден Сяо Пин зэрэг нам төрийн удирдагчидтай уулзсан бөгөд бас урид хожид муж, хот, сияны гурван дэсийн ардын төлөөлөгч, улс төрийн зөвлөлгөөний гишүүнээр сонгогдож, мужийн улс төрийн зөвлөлгөөний хэрэг эрхилэгчийн тушаал хариуцав. 1985 онд түүнийг Хармөрөн мужийн монгол эм эмнэлгийн эрдэм шинжилгээний нийгэмлэгийн нэр хүндэт даргаар урив. 1988 оны 6 сарын 4-нд Сэрэн гуай 91-тэй ертөнцөөс ангижрав. Тэр нэг насаараа монгол эм эмнэлгийн үйлст зүтгэж хойчисдоо маш баялаг эмчилгээний туршилга үлдээж өгсөн юм. 1988 оны 7 сард Хармөрөн мужийн монгол эмнэлгийн нийгэмлэгээс Сэрэн эмчийн эмчилгээний туршилгынхи ни охи, судалгааныхи ни хандыг эмхилэн Эмчилгээний туршилгын эмхитгэл гэх ном болгон хэвлүүлэн тархаажээ.
Ходоод суларсан өвчинийг эмнэх
Ходоод суларсан өвчинийг засахад галын илчийг сэлбиж, шингэлтийг сайжруулан, тамирыг анхаарч, тослог шимт бүлээн чанартай ерөндөгөөр анагаах зарчим авна.
Уулгах эм: Эхинд ни Тунгалаг-5, Жонш-21 хоёрыг ээлжлүүлэн өгнө. Идэш уушинд дурамжхан болж исгэлэн ус буюу элдэв өнгөтэй зүйлээр бөөлжвөл Чихир өвч-6 өгнө. Нас ахисан, тамир доройтсонд бол орхоодойг буцалгасан усаар даруулж өгнө. Бадган хийгийн хуви дийлэнхи бол молор давс, габирагийн сүмс, цус шарын хуви дийлэнхи бол тэмээн хөхийг буцалгасан усаар даруулж өгнө.
Хамаг сүүлд хорыг арилган саринасаныг хурааж, махабодыг тэгшитгэхийн тусад Их танг зохих хугацаа уулгавал сайн.
Идээ ундаа явдал мөрийн анхаарал: Тослог шимтэй, шингүүртэй идээг бага багаар нэг өдөрт дөрөв тавантаа идүүлнэ. Хатуу, түүхий, шингэхэд бэрх, шимгүй идээ зэрэгийг цээрлүүлнэ. Даарч жигних, идсэний сүүлээр хүч их гаргахыг хичээлгэнэ.
Цааш унших...
Эрдэнийн эм хүртэх заавар
Эрдэнийн үрэлийг хүртэхийн урьд орой урьдчилан бие махбодынхоо суваг судасыг өргөсгөн нээхийн тулд долоон ширхэг хуажууны үрийг (Барс, Хархорин зэрэг хүнсний захын ногооны лангуунууд дээр зардаг) аяга усанд буцалгаж хөргөөд бүлээнээр ууна.
Мөн тэр оройноо эрдэнийн үрэлээ савнаас нь гаргаад харанхуй орчинд торгон боодолтой нь няцлаж үйрүүлээд, боодлыг авч хагархай эмтэрхийгүй цэвэр шаазан аяганд хийж дээрээс нь халуун буцалсан ус хийж таглаад цэвэр газар тавьж хонуулна.
Маргааш өглөө эрт үүр цайх үеэр босч нүүр гараа угаасаны дараа аягатай үрэлээ ядам хуруугаараа хутгаад бүгдийг үлдээлгүй ууна. Үрэлийг хүртэхийн өмнө Оточ Бурханы тарни ОМ НАМО БХАГАВАТЭ БЭЙШАЗЭ ГҮРҮ БЭЙДҮРЯ БАРАБХА РААЗААЯА ТАТААГАДААЯ АРХАТЭ САМЯГСАМ БУДДХАЯ/ ДАДЯАТАА ОМ БЭЙШАЗЭ БЭЙШАЗЭ МАХА БЭЙШАЗЭ БЭЙШАЗЭ РААЗАА САМҮДГАТЭ СУУХАА гэсэн тарнийг боломжийнхоо хирээр хэдэнтээ уриад уух юм бол илүү тус эрдэмтэй гэдэг. Үрэлийг хүртсэний дараа дахин нэг аяга буцалсан халуун усыг араас нь даруулж уунгуутаа орондоо ороод сайтар хучаад хэвтэнэ.
Хэрвээ боломжтой бол эм ууснаас хойш нэг цагийн дараа уусан эрдэнийн үрэлийнхээ хүч нөлөөг биеийн суваг судалд хадгалахыг тулд нэг чимх Хач Гүргүмийг аяга халуун усанд уусгаж ууна.
Эм ууснаас хойш эмийн нөлөөг алдагдуулахгүйн тухайд хоол унд, явдал мөрийн гамыг тор хаяж 3 хоног сайтар сахих хэрэгтэй бөгөөд түүхий тогоо, жимс, загас, тахиа, гахайны мах, өндөг, айраг, тараг зэрэг исгэлэн ундааны зүйлс, архи дарс, сонгино сармис, халуун болон даршилсан ногооны зүйлийг идэж уухыг цээрлэнэ. Мөн 3-5 хоног биеийн хүчний ажил болон хурьцалыг хориглоно. Эм уусан өдөр махгүй цагаан хоол идэх хэрэгтэй бөгөөд чадвал ууснаас хойш гурав хоног цагаан хоол идвэл сайн.
Түүнчлэн яаралтай цаг тулсан нөхцөлөөс бусад үед эрдэнийн үрлийг битүүн болон тэргэл сартай өдөрүүд буюу шинийн 15 болон 30-ны өдрүүд, дашням, балжинням өдөр болон аршааны барилдлагатай өдрүүдийг сонгон хүртвэл сайн байдаг.
Мөн тэр оройноо эрдэнийн үрэлээ савнаас нь гаргаад харанхуй орчинд торгон боодолтой нь няцлаж үйрүүлээд, боодлыг авч хагархай эмтэрхийгүй цэвэр шаазан аяганд хийж дээрээс нь халуун буцалсан ус хийж таглаад цэвэр газар тавьж хонуулна.
Маргааш өглөө эрт үүр цайх үеэр босч нүүр гараа угаасаны дараа аягатай үрэлээ ядам хуруугаараа хутгаад бүгдийг үлдээлгүй ууна. Үрэлийг хүртэхийн өмнө Оточ Бурханы тарни ОМ НАМО БХАГАВАТЭ БЭЙШАЗЭ ГҮРҮ БЭЙДҮРЯ БАРАБХА РААЗААЯА ТАТААГАДААЯ АРХАТЭ САМЯГСАМ БУДДХАЯ/ ДАДЯАТАА ОМ БЭЙШАЗЭ БЭЙШАЗЭ МАХА БЭЙШАЗЭ БЭЙШАЗЭ РААЗАА САМҮДГАТЭ СУУХАА гэсэн тарнийг боломжийнхоо хирээр хэдэнтээ уриад уух юм бол илүү тус эрдэмтэй гэдэг. Үрэлийг хүртсэний дараа дахин нэг аяга буцалсан халуун усыг араас нь даруулж уунгуутаа орондоо ороод сайтар хучаад хэвтэнэ.
Хэрвээ боломжтой бол эм ууснаас хойш нэг цагийн дараа уусан эрдэнийн үрэлийнхээ хүч нөлөөг биеийн суваг судалд хадгалахыг тулд нэг чимх Хач Гүргүмийг аяга халуун усанд уусгаж ууна.
Эм ууснаас хойш эмийн нөлөөг алдагдуулахгүйн тухайд хоол унд, явдал мөрийн гамыг тор хаяж 3 хоног сайтар сахих хэрэгтэй бөгөөд түүхий тогоо, жимс, загас, тахиа, гахайны мах, өндөг, айраг, тараг зэрэг исгэлэн ундааны зүйлс, архи дарс, сонгино сармис, халуун болон даршилсан ногооны зүйлийг идэж уухыг цээрлэнэ. Мөн 3-5 хоног биеийн хүчний ажил болон хурьцалыг хориглоно. Эм уусан өдөр махгүй цагаан хоол идэх хэрэгтэй бөгөөд чадвал ууснаас хойш гурав хоног цагаан хоол идвэл сайн.
Түүнчлэн яаралтай цаг тулсан нөхцөлөөс бусад үед эрдэнийн үрлийг битүүн болон тэргэл сартай өдөрүүд буюу шинийн 15 болон 30-ны өдрүүд, дашням, балжинням өдөр болон аршааны барилдлагатай өдрүүдийг сонгон хүртвэл сайн байдаг.
Цааш унших...
Лувсанжамц эмчийн туршилга
Алдарт ахмад монгол эмч Лувсанжамц 1896 оны 1 сарын 3ны өдөр одоогийн Өвөр Монголын Алша зүүн хошууны Цогт хүрээ айлын малчин Доржийн гэрт төржээ. Тэр хархан багаасаан айлынхаа бичиг соёлтой томоотоноос монгол төвд бичиг сурч арван наймтай Хөхнуурын Гүнбүм хийдэд хүрч төвд ном хийгээд монгол анагаах ухааныг найман жил сурав. 1924 онд Алша нутагтаан буцаж ирж эмчилжээ. 1933 онд эх улсын баруун хойд хязгаар орон Шинжааны Уйгур үндэстэний өөртөө засах ороны Жинг сиянд очин ажиллаж тэндэхийн ард иргэдийн эрүүл мэнд эрүүл мэндийн үйлэси хүч чадалаан өргөв. 1954 онд тэр Жинг сияны хамаг анханы монгол эмнэлгийн газарыг гардан байгуулсан бөгөд 1958 онд Жинг сияны ардын эмнэлгийн хороонд шилжин тэндээ тусгай монгол эмнэлгийн салаа гаргав. Сүүлээр ни Шинжааны Борталын Монгол үндэстэний өөртөөн засах жеүгийн монгол эмнэлгийн хороонд ажил шилжиж хороон даргын тушаал хариуцав. 1984 онд Лувсанжамц гуай эрхилэгч монгол эмчийн цол хамгаалж Шинжааны үндэстэний эмнэлгийн нийгэмлэгийн байнгын гишүүнээр сонгогджээ.
Ахмад эмч Лувсанжамц гуай жар гаруй жилийн турш эл үндэстэний ард иргэдийн эрүүл мэндийн үйлэст, ялангуяа Шинжааны монгол эмнэлгийн үйлэсийг хөгжүүлэхэд чухал их ач зүтгэл үзүүлсэн юм. Түүний удаан оны эмчилгэ судалга ни элбэг дэлбэг амжилттай. Тэр өөрийн эмчилгээний сургамжаан дүгнэсэн Монгол эмнэлгийн туршилгат жор гэдэг тусгай зохиол туурвин бичиж тод монгол хэлээр хэвлүүлэн тархаасан байна.
Эмэгтэйн хий бүрлдсэн өвчинийг засах тухай
Өвчтөн Ду. эмэгтэй, 27той, малчин, монгол, хуримлаад таван жил болсон ч хүүхэд олоогүй, европ эмнэлгээр хэдэнтээ байцаалгасанд хүүхэн хэвтэш хойш байрлалтай болхоор хүүхэд авахад хүчиртэй гэж тодолов. Ингээд 1977 оны 4 сард надаар үзүүлэхээр иржээ.
Өвчиний байдал: Хуримлаад таван жил болсон боловч хүүхэд олоогүй мөртөөн үргэлж нуруу бэлхүүсээр ни өвдөх, толгой өвдөх, шилин хүзүүгээр хүндэрч өвдөх, сарын хир ни тэгшгүй, олонхидоон цагаасаан хойшилж ирэх бөгөөд харавтар өнгөтэй, хэмжээ ни бага, доор бие ни хүйтэн оргих, судалын лугшилт ни сул дорой зэрэг шинжэй.
Эдгээр шинжийг үндэслэн эмэгтэйн хий бүрилдсэн өвчин гэж оношилов.
Анхдугаар үзлэгт: Өглөө 10гр бугын цусан эвэр дэвтээсэн усаар Сүгмэл-7 даруулж уулган, үдэд Зомо-6 тан дээр бор сүгмел, дангүн нэмэрлэж 3 граммыг чанаж уулгаж, орой ни Сожид Нимайжилхор 3 граммаар уулгав.
Энэ мэт сар эмнэсэнд өвчтөний байдал ни нилээд сайжирч, эвэршээл нь намжиж, сарын хир ни тэгш болсон бөгөөд ирэх хэмжээ ни ч уулынхаасаан арвиджээ.
Хоёрдугаар үзлэгт: Өглөө үдэш ни Сүгмел-7 дээр дигсирин, харуца нэмэж 3 граммыг чанаж сар уулгасан байна.
Энэ мэт хоёр сар засаад өвчин ни бүрмөсөн эдгэжээ. Одоо 10 настай хүүхэдийн эх болсон байна.
Загасан гох залгисан хүүхэдийг туулгаж зассан
1962 онд Шинжааны Жинг сияны шуудан товчооны Денг овогтын наймтай хүү ни наадаж байгаад санамсаргүй загасан гох залгисан байлаа. Тэр доороон тус сияны эмнэлгийн хороонд хүргэж X цацрагаар байцаалгасанд загасан гох ни үнэхээр ходоодонд ни орсон байжээ. Ингээд түргэн мэс засал хийх чухалтэй гэж эмчээс сануулав. Гэтэл гэрийн ахмад ни мэс засал хийлгэх дургүй тул үнэхээр тохиромжтой аргаар завдан аврахыг зориж намайг эрэн иржээ. Үүнд би өвчтөний тухай байдалыг нарийн байцаан зөөлөн туулбар хэрэглэн туршиж эмнэхээр болов.
Тэргүүний хоёр өдөрт гогод идүүлэн бусад зүйлийн идээнийг тас цээрлүүлжээ. Гуравдугаар өдөр ни гишүүний үндэс-3 танг чанаж уулгасанд загасан гох ни гогодод ороогдон баасыг ни дагаж гарсан байна.
Гогод бол ходоодонд хялбар шингэхгүй ногоо юм. Өвчтөнд бусад зүйлийн идээнийг цээрлүүлэн, дан ганц гогод идүүлсэнээс ходоодон дахи загасан гох ни гогодод бүрмөсөн ороогдсоноос ходоод гэдэсийг шархдуулахыг сэргийлж чадсан байна. Дараа ни сая зөөлөн туулбараар туулгаж, залгисан загасан гохыг амар төвшин мөртөөн төхөм хялбарханаар гадагшуулсан билээ.
Ахмад эмч Лувсанжамц гуай жар гаруй жилийн турш эл үндэстэний ард иргэдийн эрүүл мэндийн үйлэст, ялангуяа Шинжааны монгол эмнэлгийн үйлэсийг хөгжүүлэхэд чухал их ач зүтгэл үзүүлсэн юм. Түүний удаан оны эмчилгэ судалга ни элбэг дэлбэг амжилттай. Тэр өөрийн эмчилгээний сургамжаан дүгнэсэн Монгол эмнэлгийн туршилгат жор гэдэг тусгай зохиол туурвин бичиж тод монгол хэлээр хэвлүүлэн тархаасан байна.
Эмэгтэйн хий бүрлдсэн өвчинийг засах тухай
Өвчтөн Ду. эмэгтэй, 27той, малчин, монгол, хуримлаад таван жил болсон ч хүүхэд олоогүй, европ эмнэлгээр хэдэнтээ байцаалгасанд хүүхэн хэвтэш хойш байрлалтай болхоор хүүхэд авахад хүчиртэй гэж тодолов. Ингээд 1977 оны 4 сард надаар үзүүлэхээр иржээ.
Өвчиний байдал: Хуримлаад таван жил болсон боловч хүүхэд олоогүй мөртөөн үргэлж нуруу бэлхүүсээр ни өвдөх, толгой өвдөх, шилин хүзүүгээр хүндэрч өвдөх, сарын хир ни тэгшгүй, олонхидоон цагаасаан хойшилж ирэх бөгөөд харавтар өнгөтэй, хэмжээ ни бага, доор бие ни хүйтэн оргих, судалын лугшилт ни сул дорой зэрэг шинжэй.
Эдгээр шинжийг үндэслэн эмэгтэйн хий бүрилдсэн өвчин гэж оношилов.
Анхдугаар үзлэгт: Өглөө 10гр бугын цусан эвэр дэвтээсэн усаар Сүгмэл-7 даруулж уулган, үдэд Зомо-6 тан дээр бор сүгмел, дангүн нэмэрлэж 3 граммыг чанаж уулгаж, орой ни Сожид Нимайжилхор 3 граммаар уулгав.
Энэ мэт сар эмнэсэнд өвчтөний байдал ни нилээд сайжирч, эвэршээл нь намжиж, сарын хир ни тэгш болсон бөгөөд ирэх хэмжээ ни ч уулынхаасаан арвиджээ.
Хоёрдугаар үзлэгт: Өглөө үдэш ни Сүгмел-7 дээр дигсирин, харуца нэмэж 3 граммыг чанаж сар уулгасан байна.
Энэ мэт хоёр сар засаад өвчин ни бүрмөсөн эдгэжээ. Одоо 10 настай хүүхэдийн эх болсон байна.
Загасан гох залгисан хүүхэдийг туулгаж зассан
1962 онд Шинжааны Жинг сияны шуудан товчооны Денг овогтын наймтай хүү ни наадаж байгаад санамсаргүй загасан гох залгисан байлаа. Тэр доороон тус сияны эмнэлгийн хороонд хүргэж X цацрагаар байцаалгасанд загасан гох ни үнэхээр ходоодонд ни орсон байжээ. Ингээд түргэн мэс засал хийх чухалтэй гэж эмчээс сануулав. Гэтэл гэрийн ахмад ни мэс засал хийлгэх дургүй тул үнэхээр тохиромжтой аргаар завдан аврахыг зориж намайг эрэн иржээ. Үүнд би өвчтөний тухай байдалыг нарийн байцаан зөөлөн туулбар хэрэглэн туршиж эмнэхээр болов.
Тэргүүний хоёр өдөрт гогод идүүлэн бусад зүйлийн идээнийг тас цээрлүүлжээ. Гуравдугаар өдөр ни гишүүний үндэс-3 танг чанаж уулгасанд загасан гох ни гогодод ороогдон баасыг ни дагаж гарсан байна.
Гогод бол ходоодонд хялбар шингэхгүй ногоо юм. Өвчтөнд бусад зүйлийн идээнийг цээрлүүлэн, дан ганц гогод идүүлсэнээс ходоодон дахи загасан гох ни гогодод бүрмөсөн ороогдсоноос ходоод гэдэсийг шархдуулахыг сэргийлж чадсан байна. Дараа ни сая зөөлөн туулбараар туулгаж, залгисан загасан гохыг амар төвшин мөртөөн төхөм хялбарханаар гадагшуулсан билээ.
Цааш унших...
Шаравпунсаг эмчийн туршлага
Алдарт ахмад монгол эмч Шаравпунсаг 1893 оны 3-р сарын 11-ий өдөр Их Зуу аймагийн Далад хошууны Зандан Зуу айлын малчин Насан-Өлзийгийн гэрт заяажээ. Долоотойдоо хошуу зариргаандаан нэр хүндтэй монгол эмч бөгөөд Зандан Зуугийн даа лам болох Лувсандоржийн шави болов. Ингээд арван хэдэн жил багшаан асаран гар үзүүр зарагдахыг дагуу эм эмнэлэг сурчээ. Хорин гуравтай суралгаан төгөсгөж эмчилгээний ажил хийв. 1934 оны хавар Зандан Зуу дээрэмд шатаагдан талхигдсан болохоор шави Цэнгэлээн дагуулж Хөххотын Ширээт Зууд очиж өвчин үзэж суужээ. Сүүлээр ни нутагтаа буцаж Зандан Зуугаан шинэтхэн засаад эмчилгээний ажилаан үргэлжилүүлжээ. 1950 онд Хөхотноо шилжин ирж ажилав. Ингээд 1954 онд Хөххотын Ию Чиюан тойрогийн Шию дүнг зээлийн эмнэлэгийн хорооны даргын тушаал хариуцжээ. 1978 оны хавар Хөххотын хятад монгол эмнэлгэ судлах газар шилжин ажилав. 1978 оны 10 сарын 1-ний өдөр цусны даралт өндөр өвчинөөр нас баржээ.
Алдарт эмч Шаравпунсаг гуай жаран хэдэн жилийн эмчилгээний явцад маш олон ховор нандин туршилга хуримтуулжээ. Тэр тавиад оноос эхилэн өөрийн эмчилгээний туршилгаан эмхилэн дүгнэж хэвлэлд бэлэтгэсэн боловч арван жилийн самууралын дунд тэр нь үнс болон завхарчээ. Далаад оноос дахин шави Наянтайтайгаан хамтарч зүрхэний өвчин, эмэгтэйн өвчин, бөөрөн өвчин, тал биеийн өвчин, элгэнээс цувирсан усан хаван, уушгин өвчин, цусан өвчин зэрэгийг зассан туршилгаан бичиж үлдээсэн юм.
Эмэгтэйн өвчинийг зассан
1. Эмэгтэйн цагаан чийг цувирах гэмийг засах: Цагаан чийг цувирах гэм ни олонхидоон чийг нойтоны нөхцөл болон хөнгөжисөний дараа ядарч зүдэрсэн зэрэгээс болж үүснэ. Үүнийг эмнэхэд өглөөд ни Барайсүм-17гийн тан ба Галчигтан хоёрыг ээлжилэн чанаж уулгана. Үдэд ни Зөөлөн үр-6 уулгаж, үдийн хойно Гаржид уулган, орой Жонш-11ийг уулгана. Энэ мэтээр долоо хоног буюу арван дөрвөн хоног засвал саваны хүйтэнээс болсон цагаан чийг цувирах гэм эдгэчихдэг юм.
2. Эмэгтэйн үржилийн эрхтэний бэтгийг засах: Эмэгтэйн үржилийн эрхтэний бэтгэд өгөөр цугларсан бэтгэ, самсийн усан бэтгэ, сарын хир хаагдсан цусан бэтгэ ба саваны булчирхайн бэтгэ зэрэг олон зүйл буй. Ерөнхийд ни авч хэлвэл бэтгээс болсон цагаан чийг цувирах өвчин бол цагаан чийг арвин, үмхий үнэртэй, цус холилдсон бөгөд ногоовтор хар өнгөтэй байдаг. Эмэгтэйн үржилийн эрхтэний бэтгийг засахад махабодыг тэгшитгэн, цусыг шингэрүүлэж, шар усыг хатаан, бэтгийг эвдэлэх зарчимыг баримтлана. Үүнд Эрдэнэ-7 тан, Галчигтан зэрэгийг уулгаж хураан засахын хамт Гишүүнэ-6, Сүгмэл-7, Жимондорж, Мөнгөн ус-18, Гаруди (Жачүн)-9 зэрэг эмүүдийг байдалд нь зохицуулан хэрэглэнэ. Дараа ни өглөө Барайсүм-17 тан, үдэд Зөөлөн үр-6 дээр явуухайн үнс 3 гр нэмж уулгаад орой ни Жонш-11 зэрэг бэтгэ эвдэх эм хэрэглэнэ. Эдгээр эмүүдийг долоон хоног хэрэглэсэний дараа дахин өглөө Явуухайн үнс-10, үдэд Чоно хармаг-7 дээр хач гүргүм 2.5 гр нэмэж уулгаад, үдийн хойно ни Забүн-13 дээр нэг хос алаг бамбу нэмэж уулгана. Орой Өлзий-18 дээр бугын цусан эвэрийг 2.5 гр, хар агару 2.5 гр нэмэж уулгана. Сүүлийн хугацаанд өвчиний урхагыг арилгахын төлөө туулбар Жамсел-8ийг өгч, дараа ни Сүгмэл-7, Тунгалаг-5, Оюу үрил-13 зэрэгийг байдалд ни тохируулан өгч болно. Бэтгийг эвдлэх эм ба туулбар хэрэглэсэний дараа цус цувирвал цус зогсоох Гүргүм-8 буюу Довжид Дүнжор зэрэг эмийг хэрэглэнэ. Эсхүл гурван үрийн тан дээр гард шатаасан Төвд Жүрүра 3 гр нэмэн чанаж түүний сүмэсээр цагаан танг даруулж уулгасан ч болно.
Дагалт
Барайсүм-17 тан: Энгэсэг, илжигэн чихний навч, габирагийн халис, чихир өвс, царсан модны үр тусбүр 6гр, мангуур жимс, зөөлөн үр, чийрэг үр, чацарганын үр, бөхөнгийн эвэр, арүра тус бүр 9гр, цасан шүү, догол өвс, бибилин тус бүр 3гр, олмосе, мэлрэг цэцэг тусбүр 15 граммыг нягт талхдаад өглөө 3 граммыг чанаж уулгана.
Зөөлөн үр-6: Анар 24гр, габирагийн халис, сүгмэл, бибилин тусбүр 3гр, гүргүм 12гр, зөөлөн үр 15 граммыг нягт талхдаж удаа бүр 3 граммыг бурамтай усаар даруулж уулгана.
Жонш-11: Жонш, ману, могойн мах тусбүр 15гр, гишүүнийн үндэс, хэл цоргигч давс, чацарганын үр тусбүр 9гр, гаа, арүра, хужир, рүда, хирисийн эвэр тусбүр 6гр, хар агару 3гр нягт талхдаж удаа бүр 3гр бурамтай усаар даруулж уулгана.
Гаржид: Тахиан цацаг цэцэг 24гр, үхэрийн цөс 24гр, энгэсэг 9гр, хонины нүд цэцэг 6 граммыг нягт талхдаж удаа бүр 3 граммыг буцалсан усаар даруулж уулгана.
Явуухайн үнс-10: Дигда, алтанцэцэгийн үр, хонлен, гүргүм тусбүр 3гр, арүра, жүрүра тусбүр 6гр, хадан хайлмал, жонш, саримсагын үнс тусбүр 9гр, анар 4.5гр, явуухайн үнс 15гр нягт талхдаж буцалсан усаар даруулж уулгана.
Забүн-13: Цагаан гаа, арүра, жүрүра, анар, сүгмел, гүргүм, рүда, хужир, габирагийн халис, гишүүнийн үндэс, гал хужир, явуухайн үнс, хэл цоргигч давсыг хуви сацуу хийж нягт талхадаад удаа бүр 3гр бурамтай усаар даруулж ууна.
Жамсел-8: Тарну, алтан элс, агширга тусбүр 9гр, гишүүний үндэс 6гр, хужир 3гр, алтан дусал цэцэг 12гр, арүра, данрог (номхотгоно) тусбүр 15гр нягт талхадаж ногоон буурцагын төдий үрилдээд удаа бүр 9-11 үрил уулгана.
Довжид Дүнжор: Гагнуур өвс, шилгабүр, хач гүргүм тусбүр 9гр, матарын цус 12гр, баавгайн цөс 6гр, цагаан гүгүл, чулуун шунх тусбүр 27гр, хар агару 15гр, заар 3гр нягт талхадаад удаа бүр 3гр мөсөн чихиртэй усаар даруулж уулгана.
Цааш унших...
Алдарт эмч Шаравпунсаг гуай жаран хэдэн жилийн эмчилгээний явцад маш олон ховор нандин туршилга хуримтуулжээ. Тэр тавиад оноос эхилэн өөрийн эмчилгээний туршилгаан эмхилэн дүгнэж хэвлэлд бэлэтгэсэн боловч арван жилийн самууралын дунд тэр нь үнс болон завхарчээ. Далаад оноос дахин шави Наянтайтайгаан хамтарч зүрхэний өвчин, эмэгтэйн өвчин, бөөрөн өвчин, тал биеийн өвчин, элгэнээс цувирсан усан хаван, уушгин өвчин, цусан өвчин зэрэгийг зассан туршилгаан бичиж үлдээсэн юм.
Эмэгтэйн өвчинийг зассан
1. Эмэгтэйн цагаан чийг цувирах гэмийг засах: Цагаан чийг цувирах гэм ни олонхидоон чийг нойтоны нөхцөл болон хөнгөжисөний дараа ядарч зүдэрсэн зэрэгээс болж үүснэ. Үүнийг эмнэхэд өглөөд ни Барайсүм-17гийн тан ба Галчигтан хоёрыг ээлжилэн чанаж уулгана. Үдэд ни Зөөлөн үр-6 уулгаж, үдийн хойно Гаржид уулган, орой Жонш-11ийг уулгана. Энэ мэтээр долоо хоног буюу арван дөрвөн хоног засвал саваны хүйтэнээс болсон цагаан чийг цувирах гэм эдгэчихдэг юм.
2. Эмэгтэйн үржилийн эрхтэний бэтгийг засах: Эмэгтэйн үржилийн эрхтэний бэтгэд өгөөр цугларсан бэтгэ, самсийн усан бэтгэ, сарын хир хаагдсан цусан бэтгэ ба саваны булчирхайн бэтгэ зэрэг олон зүйл буй. Ерөнхийд ни авч хэлвэл бэтгээс болсон цагаан чийг цувирах өвчин бол цагаан чийг арвин, үмхий үнэртэй, цус холилдсон бөгөд ногоовтор хар өнгөтэй байдаг. Эмэгтэйн үржилийн эрхтэний бэтгийг засахад махабодыг тэгшитгэн, цусыг шингэрүүлэж, шар усыг хатаан, бэтгийг эвдэлэх зарчимыг баримтлана. Үүнд Эрдэнэ-7 тан, Галчигтан зэрэгийг уулгаж хураан засахын хамт Гишүүнэ-6, Сүгмэл-7, Жимондорж, Мөнгөн ус-18, Гаруди (Жачүн)-9 зэрэг эмүүдийг байдалд нь зохицуулан хэрэглэнэ. Дараа ни өглөө Барайсүм-17 тан, үдэд Зөөлөн үр-6 дээр явуухайн үнс 3 гр нэмж уулгаад орой ни Жонш-11 зэрэг бэтгэ эвдэх эм хэрэглэнэ. Эдгээр эмүүдийг долоон хоног хэрэглэсэний дараа дахин өглөө Явуухайн үнс-10, үдэд Чоно хармаг-7 дээр хач гүргүм 2.5 гр нэмэж уулгаад, үдийн хойно ни Забүн-13 дээр нэг хос алаг бамбу нэмэж уулгана. Орой Өлзий-18 дээр бугын цусан эвэрийг 2.5 гр, хар агару 2.5 гр нэмэж уулгана. Сүүлийн хугацаанд өвчиний урхагыг арилгахын төлөө туулбар Жамсел-8ийг өгч, дараа ни Сүгмэл-7, Тунгалаг-5, Оюу үрил-13 зэрэгийг байдалд ни тохируулан өгч болно. Бэтгийг эвдлэх эм ба туулбар хэрэглэсэний дараа цус цувирвал цус зогсоох Гүргүм-8 буюу Довжид Дүнжор зэрэг эмийг хэрэглэнэ. Эсхүл гурван үрийн тан дээр гард шатаасан Төвд Жүрүра 3 гр нэмэн чанаж түүний сүмэсээр цагаан танг даруулж уулгасан ч болно.
Дагалт
Барайсүм-17 тан: Энгэсэг, илжигэн чихний навч, габирагийн халис, чихир өвс, царсан модны үр тусбүр 6гр, мангуур жимс, зөөлөн үр, чийрэг үр, чацарганын үр, бөхөнгийн эвэр, арүра тус бүр 9гр, цасан шүү, догол өвс, бибилин тус бүр 3гр, олмосе, мэлрэг цэцэг тусбүр 15 граммыг нягт талхдаад өглөө 3 граммыг чанаж уулгана.
Зөөлөн үр-6: Анар 24гр, габирагийн халис, сүгмэл, бибилин тусбүр 3гр, гүргүм 12гр, зөөлөн үр 15 граммыг нягт талхдаж удаа бүр 3 граммыг бурамтай усаар даруулж уулгана.
Жонш-11: Жонш, ману, могойн мах тусбүр 15гр, гишүүнийн үндэс, хэл цоргигч давс, чацарганын үр тусбүр 9гр, гаа, арүра, хужир, рүда, хирисийн эвэр тусбүр 6гр, хар агару 3гр нягт талхдаж удаа бүр 3гр бурамтай усаар даруулж уулгана.
Гаржид: Тахиан цацаг цэцэг 24гр, үхэрийн цөс 24гр, энгэсэг 9гр, хонины нүд цэцэг 6 граммыг нягт талхдаж удаа бүр 3 граммыг буцалсан усаар даруулж уулгана.
Явуухайн үнс-10: Дигда, алтанцэцэгийн үр, хонлен, гүргүм тусбүр 3гр, арүра, жүрүра тусбүр 6гр, хадан хайлмал, жонш, саримсагын үнс тусбүр 9гр, анар 4.5гр, явуухайн үнс 15гр нягт талхдаж буцалсан усаар даруулж уулгана.
Забүн-13: Цагаан гаа, арүра, жүрүра, анар, сүгмел, гүргүм, рүда, хужир, габирагийн халис, гишүүнийн үндэс, гал хужир, явуухайн үнс, хэл цоргигч давсыг хуви сацуу хийж нягт талхадаад удаа бүр 3гр бурамтай усаар даруулж ууна.
Жамсел-8: Тарну, алтан элс, агширга тусбүр 9гр, гишүүний үндэс 6гр, хужир 3гр, алтан дусал цэцэг 12гр, арүра, данрог (номхотгоно) тусбүр 15гр нягт талхадаж ногоон буурцагын төдий үрилдээд удаа бүр 9-11 үрил уулгана.
Довжид Дүнжор: Гагнуур өвс, шилгабүр, хач гүргүм тусбүр 9гр, матарын цус 12гр, баавгайн цөс 6гр, цагаан гүгүл, чулуун шунх тусбүр 27гр, хар агару 15гр, заар 3гр нягт талхадаад удаа бүр 3гр мөсөн чихиртэй усаар даруулж уулгана.
Цааш унших...
Жамба эмчийн туршлага
Ордос нутагийн оточ алдартай ахмад монгол эмч Жамба 1892 онд Өвөр Монголын Их Зуу аймагийн Зүүнгар хошууны нэгэн ядуу малчины гэрт төржээ. Хархан багад ни эцэг ни түүнийг сүм хүргэн эмч сургахаар өвгөн лам Түвдэндоржид шави болгон мөргүүлжээ. Түүний ой билиг олоноос цоорсон болхоор гурван жилийн суралцалгаар монгол төвд бичигт цагаарсанаар барахгүй монгол анагаах ухааны онолыг нилээд эзэмшисэн байлаа. Арван зургаатай жилдээн тэр сүм хийдийн алива цээр хориог хайхралгүй Хатан голын хөвөө дагуу Их Зуу, Шанбей, Нинся, Сүюан, Бортохой зэрэг газараар эмчилж явсан юм. Чөлөөлөгдсөний дараа Ордосын өндөрлөгт хамаг анханы монгол эмнэлэгийн хороог эрхилэн байгуулж, өөрийн алива бүхнээн харамгүй зориулжээ. 1961 он болоход нам засагаас түүнийг харгалзан Бугат хотын эмнэлэгийн хороонд тохируулан ажилуулжээ. Арван жилийн самуурал дунд ахмад эмч мини али олон хал зовлон амсаж, 1975 оны 6-р сарын 14-ны өдөр ертөнцөөс ангижирав.
Алдарт эмч Жамба гуай олон жилийн турш эмнэлэг ба судалгааны ажилд шамдан өөрийн мэдлэгийн шангаан өргөтгөсөөр иржээ. Түүний зохиосон Монгол эмнэлэгийн засалгын бичиг ни олон жилийн эмчилгээний туршлагынхи ни охи шим болох бөгөд суралцалга судалгааныхи ни үр дүн болох юм. Энэхүү том бүтээл ни төрийн шинжлэх ухаан техник мэргэжилийн шилдэг номын шалгаруулалтад хоёрдугар дэсийн шагнал хүртэж, өргөн олон монгол эм эмнэлэгийн ажилтаны эмчилгээ суралцалга ба судалгаанд дутагдаж болошгүй нандин материал болоод хоцоржээ.
Түүний алдар цол Дундад улсын одоо үеийн алдарт эмчийн намтарт тэмдэглэгдсэн юм. Тэр урид хожид Их Зуу аймагийн анхдугаар хугацааны ардын төлөөлөгчидийн их хуралын төлөөлөгч, Эзэн хороо хошууны эрүүл хамгаалалын нийгэмлэгийн дэд хэрэг эрхилэгч, улс төрийн зөвлөлгөөний байнгийн гишүүн, Өвөр Монголын анагаах ухааны нийгэмлэгийн гишүүнээр сонгогдсон бөгөд хэдэн жил дараалан орон, аймаг, хотын тэргүүний ажилтанаар хөхүүлэгдэн шагнагдсан юм.
Гаруди-5ийг улируулан хэрэглэх тухай
Алдарт эмч Жамбын том бүтээл Монгол эмнэлэгийн засалгын бичиг ни түүний эмчилгээний үзэлт ба хэв нямбыг бүрин хадгалж буй. Түүний чухал болох нэгэн онцлог гэвэл ямарва өвчинийг засахдаан бүр найрлага улируулан хэрэглэх ба хөлөг, жолоодолгыг зүй зохистойгоор хэрэглэдэг явдал болно. Бид түүний Гаруди-5ыг улируулан хэрэглэсэн туршилгыг танилцуулахаар дэмжиж, эрдэмтэн Жамбын эмчилгээний үзэлтийг хэсэг бүлэг ч гэсэн залдан шинжлэхийг зорилоо. Тэр Гаруди-5ыг адил бус өвчинд адил бус нэмэр, хөлөг, жолоодолготой өгч хэрэглэдэг байна.
Хүч ихтэй бодоо хижигт Гаруди-5 дээр мөнгөн ус, хүхэр, цагаан улаан зандан, агару, хирсийн эвэр, зургаан сайн нэмэж шарилжийн тангаар даруулж уулгадаг. Тагшуур өвчиний боловсорсон үед цус шарын хувь их бол Гаруди-5 дээр жилже, хонлен нэмэн уулгаж, халуун их бол гиван нэмэж уулгана. уушгины тагшуур хоолойд буувал алтан утас өвсийг хуви сацуу нэмэх, нян халууны хуви их бол Гаруди-5 дээр ортууз, бонгын соёо хоёрыг нэмэх буюу мөнгөн ус, хүхэр нэмэх, эсхүл гиван, хадан хайлмал, жилже, хонлен, бонгын соёо нэмэж Сэрүүн-10 (Жачүн намжүр) болгон хэрэглэдэг. Нян хижиг шил татах өвчинийг засахад хүчин төгөлдөр найруулсан Гаруди-5 дээр хар шаваг, хар балчиргана, хон хэрээний мах нэмэж согтууртал уугана. Нян сахуу өвчиний боловсорсон үед Гаруди-5 дээр хар гүгүл, ортууз, гиван нэмэж уулгана. Засахад хүчир болсон үед Гаруди-5 дээр ортууз, гүгүл, тарну, хурган чих өвс, далан түрүү зэрэгийг нэмэж туулбар болгон зардаг. Нян боом өвчинийг амарилуулахад хүчиртэй бол Гаруди-5 дээр ортууз, хар гүгүл, мөнгөн ус, тарну, далан түрүүнүүдийг нэмэж туулбар болгон зардаг. Ходоодоны нян цанх өвчин хялбар сайжирахгүй бол Гаруди-5 дээр шар баву, гүгүл, дигда, башага, бириянгү, ортууз, цагаан хун хорсын үндэс, цагаан гаа, хөх удвал, хар манчин, хонлен, агширга, шар модоны дурс, нарс өвс, зэрлэг жамарын дурс, хар балчиргана, тарну, сүүт ороонгын ханд зэрэгийг нэмэж, тан буюу талх болгон хэрэглэдэг. Чихин судалд нян оршисон өвчинийг засахад Гаруди-5 дээр тарну, хөх будаг, үмхий зэгэс, үмхий давирхай, нэмээд, тарваганы тосоор зуурч зуурмаг эм болгон түрхэх, булчирхайн нян хижиг өвчинд Гаруди-5 дээр мөнгөн ус, ортууз, гүгүл, сэндэн нэмэж дарасаар даруулж уулгах, нян ганц хавдарыг засахад Гаруди-5 дээр гүгүл нэмэж уулгана. Нян хижиг барабура өвчинийг засахад Гаруди-5 дээр мөнгөн ус, хүхүр, ортууз, гүгүл, зургаан сайн, шар усны гурван эм нэмэж уулгах, нян хижигээр загатнах өвчинд эхилээд гурван үр дээр шар усны гурван эм нэмсэн тан өгч боловсоруулаад дараа нь Гаруди-5 дээр мөнгөн ус, хүхэр нэмэж өгдөг, Нян шургасан өвчинийг засахад Гаруди-5 дээр гиван, гүгүл, ортууз, цагаан бонга тусбүр 5 гр нэмэж, хүйтэн усаар даруулж уулгадаг. Шар усны өвчинийг засахад Гаруди-5 дээр мөнгөн ус, шар усны гурван эмийг нэмэж уулгадаг. Энэ мэтээр өвчиний бодит байдалыг үндэслэн Гаруди-5ын найралга дээр зохистой эм нэмэрлэх буюу зохистой хөлөг зардаг.
Алдарт эмч Жамба гуай олон жилийн турш эмнэлэг ба судалгааны ажилд шамдан өөрийн мэдлэгийн шангаан өргөтгөсөөр иржээ. Түүний зохиосон Монгол эмнэлэгийн засалгын бичиг ни олон жилийн эмчилгээний туршлагынхи ни охи шим болох бөгөд суралцалга судалгааныхи ни үр дүн болох юм. Энэхүү том бүтээл ни төрийн шинжлэх ухаан техник мэргэжилийн шилдэг номын шалгаруулалтад хоёрдугар дэсийн шагнал хүртэж, өргөн олон монгол эм эмнэлэгийн ажилтаны эмчилгээ суралцалга ба судалгаанд дутагдаж болошгүй нандин материал болоод хоцоржээ.
Түүний алдар цол Дундад улсын одоо үеийн алдарт эмчийн намтарт тэмдэглэгдсэн юм. Тэр урид хожид Их Зуу аймагийн анхдугаар хугацааны ардын төлөөлөгчидийн их хуралын төлөөлөгч, Эзэн хороо хошууны эрүүл хамгаалалын нийгэмлэгийн дэд хэрэг эрхилэгч, улс төрийн зөвлөлгөөний байнгийн гишүүн, Өвөр Монголын анагаах ухааны нийгэмлэгийн гишүүнээр сонгогдсон бөгөд хэдэн жил дараалан орон, аймаг, хотын тэргүүний ажилтанаар хөхүүлэгдэн шагнагдсан юм.
Гаруди-5ийг улируулан хэрэглэх тухай
Алдарт эмч Жамбын том бүтээл Монгол эмнэлэгийн засалгын бичиг ни түүний эмчилгээний үзэлт ба хэв нямбыг бүрин хадгалж буй. Түүний чухал болох нэгэн онцлог гэвэл ямарва өвчинийг засахдаан бүр найрлага улируулан хэрэглэх ба хөлөг, жолоодолгыг зүй зохистойгоор хэрэглэдэг явдал болно. Бид түүний Гаруди-5ыг улируулан хэрэглэсэн туршилгыг танилцуулахаар дэмжиж, эрдэмтэн Жамбын эмчилгээний үзэлтийг хэсэг бүлэг ч гэсэн залдан шинжлэхийг зорилоо. Тэр Гаруди-5ыг адил бус өвчинд адил бус нэмэр, хөлөг, жолоодолготой өгч хэрэглэдэг байна.
Хүч ихтэй бодоо хижигт Гаруди-5 дээр мөнгөн ус, хүхэр, цагаан улаан зандан, агару, хирсийн эвэр, зургаан сайн нэмэж шарилжийн тангаар даруулж уулгадаг. Тагшуур өвчиний боловсорсон үед цус шарын хувь их бол Гаруди-5 дээр жилже, хонлен нэмэн уулгаж, халуун их бол гиван нэмэж уулгана. уушгины тагшуур хоолойд буувал алтан утас өвсийг хуви сацуу нэмэх, нян халууны хуви их бол Гаруди-5 дээр ортууз, бонгын соёо хоёрыг нэмэх буюу мөнгөн ус, хүхэр нэмэх, эсхүл гиван, хадан хайлмал, жилже, хонлен, бонгын соёо нэмэж Сэрүүн-10 (Жачүн намжүр) болгон хэрэглэдэг. Нян хижиг шил татах өвчинийг засахад хүчин төгөлдөр найруулсан Гаруди-5 дээр хар шаваг, хар балчиргана, хон хэрээний мах нэмэж согтууртал уугана. Нян сахуу өвчиний боловсорсон үед Гаруди-5 дээр хар гүгүл, ортууз, гиван нэмэж уулгана. Засахад хүчир болсон үед Гаруди-5 дээр ортууз, гүгүл, тарну, хурган чих өвс, далан түрүү зэрэгийг нэмэж туулбар болгон зардаг. Нян боом өвчинийг амарилуулахад хүчиртэй бол Гаруди-5 дээр ортууз, хар гүгүл, мөнгөн ус, тарну, далан түрүүнүүдийг нэмэж туулбар болгон зардаг. Ходоодоны нян цанх өвчин хялбар сайжирахгүй бол Гаруди-5 дээр шар баву, гүгүл, дигда, башага, бириянгү, ортууз, цагаан хун хорсын үндэс, цагаан гаа, хөх удвал, хар манчин, хонлен, агширга, шар модоны дурс, нарс өвс, зэрлэг жамарын дурс, хар балчиргана, тарну, сүүт ороонгын ханд зэрэгийг нэмэж, тан буюу талх болгон хэрэглэдэг. Чихин судалд нян оршисон өвчинийг засахад Гаруди-5 дээр тарну, хөх будаг, үмхий зэгэс, үмхий давирхай, нэмээд, тарваганы тосоор зуурч зуурмаг эм болгон түрхэх, булчирхайн нян хижиг өвчинд Гаруди-5 дээр мөнгөн ус, ортууз, гүгүл, сэндэн нэмэж дарасаар даруулж уулгах, нян ганц хавдарыг засахад Гаруди-5 дээр гүгүл нэмэж уулгана. Нян хижиг барабура өвчинийг засахад Гаруди-5 дээр мөнгөн ус, хүхүр, ортууз, гүгүл, зургаан сайн, шар усны гурван эм нэмэж уулгах, нян хижигээр загатнах өвчинд эхилээд гурван үр дээр шар усны гурван эм нэмсэн тан өгч боловсоруулаад дараа нь Гаруди-5 дээр мөнгөн ус, хүхэр нэмэж өгдөг, Нян шургасан өвчинийг засахад Гаруди-5 дээр гиван, гүгүл, ортууз, цагаан бонга тусбүр 5 гр нэмэж, хүйтэн усаар даруулж уулгадаг. Шар усны өвчинийг засахад Гаруди-5 дээр мөнгөн ус, шар усны гурван эмийг нэмэж уулгадаг. Энэ мэтээр өвчиний бодит байдалыг үндэслэн Гаруди-5ын найралга дээр зохистой эм нэмэрлэх буюу зохистой хөлөг зардаг.
Цааш унших...
Гүнабадра эмчийн туршлага
Монгол анагаах ухааны гарамгай зүтгэлтэн, алдарт ахмад эмч Гүнабадра (ондоо нэр нь Ма Жиюн Шенг) 1992 онд одоогийн Ляонин мужийн Фүшин Монгол үндэстэний өөртөө засах сияны давааны өвөрийн зүүн яам айлын нэгэн тариачины гэрт төржээ. Есөн настайдаа Монголжин Гэгээн сүмд очиж монгол төвд бичиг сурав. Арван естэйгээсээ тус сүмийн ахмад эмчээс монгол эм эмнэлэг сурч, хорин наймтайгаасаа эхлэн Монголжин Гэгээн сүм орчимоор гучин зургаан жил эмчилгээний ажил хийв. Чөлөөлөгдсөний дараа Монголжин Гэгээн сүмийн монгол эмчийн сургуулид багшилжээ. 1955 онд Өвөр Монголын Улаанхот дахи Монгол эмнэлэгийн газарт шилжин ажиллаж, 1956 онд Хөххот дахи Өвөр Монголын хятад монгол эмнэлэг судалах газар ажил шилжсэн бөгөөд тус судлах газарын дэд дарга, Өвөр Монголын эмнэлэгийн дээд сургуулийн хятад монгол эмнэлэгийн салбарийн дэд дарга зэрэг тушаал хариуцав. Тэр бас Анагаах ухааны дөрвөн үндэсийг монголчилох ажилыг эрхилэн хийсэн бөгөөд өөрийн биеэрээ орчуулах ажилд голлож оролцжээ. 1957 онд Өвөр Монголын Эрүүл хамгаалалын тэнхимийн зөвшөөрөлөөр Хөххотын Ус Зууд хамаг анханы Монгол эмнэлэг судлах ангийг гардан эрхилж, тус жил тэр бас Өвөр Монголын эмт бодисын төрөл зүйлийг тогтоох ажилд оролцжээ. 1958 онд түүнийг Өвөр Монголын Эрүүл хамгаалах ажилтадын давтан боловсрох дээд сургуулид дэд захиралаар томилжээ. 1961-1966 он болтол Өвөр Монголын Эрүүл хамгаалалын тэнхимийн дэд даргын тушаал хариуцав. 1972 оны 3-р сарын 16ны өдөр өвчинөөр нас барав.
Алдарт Монгол эмч Гүнабадра гуай нэг насаараан Монгол эм эмнэлэгийн үйлэсийн хөгжилтийн төлөө зүтгэсэн юм. Тэр Монголжинд байхдаа өргөн дэлгэр эмчилгээний эрдэм мэргэжил ба өндөр хэмжээний хариуцалгат овор сурталаараан ард иргэдийн бишрэл хүндэтгэлийг олж, тобче цол олсон бөгөөд бурхан эмч хэмээн алдаршижээ. Тэр гучин долоотойгоосоо шави дагуулж чөлөөлөлт болтол хоёр зуу илүү шави хүмүүжүүлсэн байна. Тэдгээр шави нар ни одоо Өвөр Монгол, Ляонин, Гирин жич Хармөрөг зэрэг муж ороны монгол эм эмнэлэгийн эмчилгээ, заан сургах ба судалгааны ажилд бүр голлагч үйлдэл үзүүлцэгээж буй.
Ахмад эмч Гүнабадра амид сэрүүн байхдаан эд шатаны хөхүүлэл сайшаалыг олонта хүртсэн бөгөд Өвөр Монголын өөртөө засах ороны хэдэн хугацааны ардын төлөөлөгч ба улс төрийн зөвлөлгөөний гишүүнээр урид хожид сонгогджээ. Бас Дундад улсын эм эмнэлэгийн шинжлэх ухааны хүрээлэнгийн тусгай мэргэжилтэний бага дугуйлангийн гишүүнээр уригдав.
Саа өвчин ба цагаан хуян өвчинийг засах
Саа өвчин ба цагаан хуян өвчинийг засахад ердөө өглөө Наранмандал-11, үдэд ни Эрдэни үрил, орой нь Гаруди-13 зэрэгийг өвчтөний биеийн тамирыг үзэж байгад уулгана. Өвчин ни хүнд бол орой ни Гаруди-13ыг орхоодойгоор хөлөглөж өгнө.
Хүүхэдийн саа минчүүрэлийг засах
Хүүхэдийн саа минчүүрэл гэдэг ни бага хүүхэдийн мэдрэлийн өвчиний нэг болно. Тус өвчинийг засахад мөн Эрдэни үрил, Гаруди-13ийг гол болгож хэрэглэнэ. Зарим үед Гаруди-13ийг Цагаан тангаар даруулж уулгана. Эм уулгаж байгаа хугацаанд хөлс гарч байга эсэхийг анхарах хэрэгтэй. Хөлс гарвал өвчин ни сайжирч байгааг харуулна. Бусал нэмэр өвчин давхарлавал бодит байдалыг үзэж бусад эм тан хавсаруулан өгнө.
Цааш унших...
Алдарт Монгол эмч Гүнабадра гуай нэг насаараан Монгол эм эмнэлэгийн үйлэсийн хөгжилтийн төлөө зүтгэсэн юм. Тэр Монголжинд байхдаа өргөн дэлгэр эмчилгээний эрдэм мэргэжил ба өндөр хэмжээний хариуцалгат овор сурталаараан ард иргэдийн бишрэл хүндэтгэлийг олж, тобче цол олсон бөгөөд бурхан эмч хэмээн алдаршижээ. Тэр гучин долоотойгоосоо шави дагуулж чөлөөлөлт болтол хоёр зуу илүү шави хүмүүжүүлсэн байна. Тэдгээр шави нар ни одоо Өвөр Монгол, Ляонин, Гирин жич Хармөрөг зэрэг муж ороны монгол эм эмнэлэгийн эмчилгээ, заан сургах ба судалгааны ажилд бүр голлагч үйлдэл үзүүлцэгээж буй.
Ахмад эмч Гүнабадра амид сэрүүн байхдаан эд шатаны хөхүүлэл сайшаалыг олонта хүртсэн бөгөд Өвөр Монголын өөртөө засах ороны хэдэн хугацааны ардын төлөөлөгч ба улс төрийн зөвлөлгөөний гишүүнээр урид хожид сонгогджээ. Бас Дундад улсын эм эмнэлэгийн шинжлэх ухааны хүрээлэнгийн тусгай мэргэжилтэний бага дугуйлангийн гишүүнээр уригдав.
Саа өвчин ба цагаан хуян өвчинийг засах
Саа өвчин ба цагаан хуян өвчинийг засахад ердөө өглөө Наранмандал-11, үдэд ни Эрдэни үрил, орой нь Гаруди-13 зэрэгийг өвчтөний биеийн тамирыг үзэж байгад уулгана. Өвчин ни хүнд бол орой ни Гаруди-13ыг орхоодойгоор хөлөглөж өгнө.
Хүүхэдийн саа минчүүрэлийг засах
Хүүхэдийн саа минчүүрэл гэдэг ни бага хүүхэдийн мэдрэлийн өвчиний нэг болно. Тус өвчинийг засахад мөн Эрдэни үрил, Гаруди-13ийг гол болгож хэрэглэнэ. Зарим үед Гаруди-13ийг Цагаан тангаар даруулж уулгана. Эм уулгаж байгаа хугацаанд хөлс гарч байга эсэхийг анхарах хэрэгтэй. Хөлс гарвал өвчин ни сайжирч байгааг харуулна. Бусал нэмэр өвчин давхарлавал бодит байдалыг үзэж бусад эм тан хавсаруулан өгнө.
Цааш унших...
Фүсенга эмчийн туршлага
Алдарт ахмад монгол эмч Лай Фүсенга 1890 онд одоогийн Ляонин мужийн Фүшин сианы жирийн нэгэн тариачины гэрт төржээ. Тэр наймтайдаа Монголжин Гэгээн сүмд очиж төвд ном сурахын дагуу эм эмнэлэг сурчээ. Сүүлээр нь Хайчен гэдэг багшаас Анагаах ухааны дөрвөн үндэсийг, Хөх Бэндэръя зэрэг эм эмнэлэгийн сонгодог зохиолуудыг системтэй сурч зохих гар авлага эзэмшсэн бөгөөд 1918 оноос эхлэн биеэ дааж эмчилсэн байна. Тэр Монгол эмнэлэгийн дотор салааны өвчин, гадар салааны өвчин болон эмэгтэйн өвчинийг эмнэн засах талаар онц ерөндөгтэй бөгөөд халуун өвчинийг эмнэн засах талаар ч нэр алдаршсан юи. Ялангуяа Монгол эмнэлэгийн уламжлалт төөнө засалаар ясны сүрьеэ өвчинийг эмнэн засаад илтэд амжилт олжээ. Гучаад оны эхиний үед тэр Дархан вангийн ордонд "Бурхан эмч" цолтой байжээ. Тэр 1953 онд Хорчин зүүн гарын дундад хошуунд анхдагч "холбоот үзлэгийн газар" байгуулж эмчилгээний ажилаа үргэлжилүүлжээ. 1956 онд Жиримийн аймагийн ардын эмнэлэгийн хорооны Монгол эмнэлэгийн тасагийн эрхлэгчийн ажил хариуцав. Удаан жилийн эмчилгээний ажилын дунд тэр ховор нандин туршлага хуримтлуулсанаар барахгүй олон шави хүмүүжүүлжээ. 1961 онд Түнляо хотоноо нас барав.
Лай. Фүсэнгэ гуай эл үндэстэний ард иргэдийн эрүүл мэндийн үйлэст өөрийн алива хүч чадалаан шавхсаар иржээ. Тэр орон, аймаг, хошуу тэсийн сайчуулаар олонтаа сонгогдсон бөгөөд Жирим аймагийн улс төрийн зөвлгөөний гишүүнээр сонгогдсон юм.
Нян хижиг гэдсэн хатгалгын эмнэн засах
Нян хижиг гэдсэн хатгалга бол олонхи нь элгэний цусан халуун саванд унаж муу цус, шар ус, нянтай хямралдан шарын халууныг хөдөлгөсөнөөс болсон гэдэс хатгалан суулгадаг түргэн чанартай өвчин юм. Ахмад эмч Лай. Фүшингэ тус өвчинийг эмнэн засахдаа голдуу өвчиний шинж тэмдэгийг үндэслэн эм засалаан хэрэглэдэг.
1. Хадан хайлмал-13 найрлагыг Солонго-4 тангаар даруулан өгөх буюу Баатар-7 найрлагыг өвчиний хүнд хөнгөний байдалтай нь зохицуулан өгнө.
2. Халууны хүч ихдэж цус идээтэй суулгаж байвал Цөс-7 найрлагыг Наран ногоог чанасан тангаар даруулан өгнө.
3. Тэмээн хөх 50 граммыг тутрага будаатай хамт чанаад уулгавал суулгахыг зогсоодог.
4. Шар мод, Шар үндэс хоёрыг хувь сацуугаар чанаад нэг удаа уулгавал гэдэсний шарын халууныг арилган суулгахыг зогсооно.
5. Нянгын хүч дийлэнхи байвал Гаруди-5 найрлагыг Солонго-4 тангаар даруулан уулгавал туслана.
6. Суулгахыг зогсоосоны дараа Алтан өнгөт Арүра-5 найрлага буюу Тунгалаг-5 найрлага мэтийн эмүүдийг өгч, гэдэсний хий шарыг тэгшитгэхийн хамт ходоодоны галын илчийг сэлбэж тамирыг төлжүүлнэ.
7. Тус өвчинийг сувилахдаа сэрүүн бөгөөд хөнгөн, шим тэжээл сайтай, шингээхэд хялбар идээн шүтүүлж, өвчтөнийг хэвтүүлж амаруулах нь чухал.
8. Өвчтөн их халуурч эвэршээл ихтэй байвал тахимын судалыг ханаж болох бөгөөд сүүлийн үед гэдэсний бэлчир болон олгойн бэлчирт нь төөнөж болно.
Цааш унших...
Лай. Фүсэнгэ гуай эл үндэстэний ард иргэдийн эрүүл мэндийн үйлэст өөрийн алива хүч чадалаан шавхсаар иржээ. Тэр орон, аймаг, хошуу тэсийн сайчуулаар олонтаа сонгогдсон бөгөөд Жирим аймагийн улс төрийн зөвлгөөний гишүүнээр сонгогдсон юм.
Нян хижиг гэдсэн хатгалгын эмнэн засах
Нян хижиг гэдсэн хатгалга бол олонхи нь элгэний цусан халуун саванд унаж муу цус, шар ус, нянтай хямралдан шарын халууныг хөдөлгөсөнөөс болсон гэдэс хатгалан суулгадаг түргэн чанартай өвчин юм. Ахмад эмч Лай. Фүшингэ тус өвчинийг эмнэн засахдаа голдуу өвчиний шинж тэмдэгийг үндэслэн эм засалаан хэрэглэдэг.
1. Хадан хайлмал-13 найрлагыг Солонго-4 тангаар даруулан өгөх буюу Баатар-7 найрлагыг өвчиний хүнд хөнгөний байдалтай нь зохицуулан өгнө.
2. Халууны хүч ихдэж цус идээтэй суулгаж байвал Цөс-7 найрлагыг Наран ногоог чанасан тангаар даруулан өгнө.
3. Тэмээн хөх 50 граммыг тутрага будаатай хамт чанаад уулгавал суулгахыг зогсоодог.
4. Шар мод, Шар үндэс хоёрыг хувь сацуугаар чанаад нэг удаа уулгавал гэдэсний шарын халууныг арилган суулгахыг зогсооно.
5. Нянгын хүч дийлэнхи байвал Гаруди-5 найрлагыг Солонго-4 тангаар даруулан уулгавал туслана.
6. Суулгахыг зогсоосоны дараа Алтан өнгөт Арүра-5 найрлага буюу Тунгалаг-5 найрлага мэтийн эмүүдийг өгч, гэдэсний хий шарыг тэгшитгэхийн хамт ходоодоны галын илчийг сэлбэж тамирыг төлжүүлнэ.
7. Тус өвчинийг сувилахдаа сэрүүн бөгөөд хөнгөн, шим тэжээл сайтай, шингээхэд хялбар идээн шүтүүлж, өвчтөнийг хэвтүүлж амаруулах нь чухал.
8. Өвчтөн их халуурч эвэршээл ихтэй байвал тахимын судалыг ханаж болох бөгөөд сүүлийн үед гэдэсний бэлчир болон олгойн бэлчирт нь төөнөж болно.
Цааш унших...
Равжор эмчийн туришлга
Элэгний өвчин засаж эрдэм чадалаа мандуулсан алдарт ахмад эмч Равжор 1890 онд Өвөр Монголын Баарин баруун хошууны нэгэн малчины гэрт төржээ. Тэр хар багаасаа Хөлөн Буйрын нэгэн эмч багшийг дагаж сүм хийдэд сууж төвд монгол ном судар сурахын дагуу эм эмнэлэг сурчээ. Багш нь нас барсаны дараа тэр Утайд очиж араваад жил тусгайлан Буддын шашины гүн ухаан болон төвд монгол эмнэлэг сурав. Гучин хоёртойдоо Шилийн гол аймагийн Гэгээн хийд сүмд очиж доорамба цол хүртэж тус сүмд сууж эмчилгээний ажил хийв. Тэр 1948 онд Шилийн гол аймагийн анхдугаар Монгол эмнэлэгийн хамтарсан эмнэлэгийн газар байгуулах ажилд оролцжээ. 1962 онд Шилийн гол аймагийн Монгол эмнэлэгийн судлах газарын дэд даргын тушаал хариуцав. Тэр “арван жилийн самууралын” дунд хүнд сүрхий хал зовлон амсаж 1972 онд эмгэнэлтэйгээр энэ ертөнцөөс ангижирчээ.
Равжор гуайн алдар цол Хөх хот, Шилийн гол, Зуу-Од, Жирим, Хөлөн Буйр зэрэг газарын эл үндэстэний ард иргэдийн сэтгэлд гүн суусанаар барахгүй, түүний эмнэлэгийн эрдэм чадвар нь Улаанхүү, Апэй, Агваанжигмэд зэрэг нам төрийн удирдах хүмүүсийн бишрэл хүндэтхэлийг олсон юм. Тэр Шилийн гол аймагийн улс төрийн зөвлөлгөөний гишүүнээр сонгогдсон бөгөөд бүх улсын хөдөлмөрийн жишээчидийн хурал, Өвөр Монголын өөртөө засах ороны хөдөлмөрийн жишээчидийн хурал ба бүх ороны Хятад Монгол эмчийн төлөөлөгчидийн хуралд урид хожид оролцов.
Равжор гуай маань алтан дэлхийгээс хагацсан боловч түүний эмчилгээний туршлагынх нь сод, туршлагынх нь ханд болох Элгэний өвчинийг засах туршлага гэх эрхэм нандин бүтээл нь нийт олоны хүртээл болж хоцороод одоо хоёр дахи удаа хэвлэгдэж буй.
Элгэний өвчин засах тухай
1960 онд дөчөөд настай нэгэн өвчтөн надаар өвчинөө үзүүлж билээ. Тухайн үед тэр өвчтөний өвчин нь их хүнд байсан бөгөөд элгэн дээр нь сүрхий өвдөж идээ ундаад дургүй, судал нь нарийн түргэн эрчимтэй лугшиж амисхаа нь гадгаш гарах үед элгэн судал нь зогсох буюу удаан байв. Шээс нь улаан бөгөөд язмагтаж, хэл нь захаараа улайж голд нь шар өнгөртэй. Бүх бие нь шарлаж ялангуяа нүд хумс нь илүү шарлаж хэвэлийн хэсэг нь хар ногоон өнгө орсон байв. Эдгээр шинж тэмдэгийг үндэслэн би элгэн өвчин гэж тодлов. Ингээд элгэн халууныг арилгахаар өглөө Живишижид уулгаж, үдийн өмнө Алтан Арүра-5, Дээд Гүргүм-7-г хавсаруулан уулган, үдийн хойно нь мөн Дээд Гүргүм-7 уулгаж, орой унтахаас өмнө нь Гиван-9 буцалсан усаар даруулж уулгав. Энэ мэт гараг гаран засаад байцаан үзэхэд идээн ундааны дуршил нь нээгдэж бие нь хөнгөрөн өвдөх нь намжсан байв. Үүний өмнө уулгасан эмээс Живишижид, Алтан Арүра-5 хоёрыг хасаад өглөө Их танг буцалсан усаар бүрж уулгав. Үдийн өмнө Их хар-12-ийг буцалсан даруулж уулгажээ. Бусад эмүүдыг нь өмнө уулгасан ёсоор уулгасан байна. Энэ мэт гараг гаран зассанд өвчтөний бие нь хөнгөрөн эвэршээл нь намжсан ч толгой өвдөж чих шуугих шинжтэй болжээ. Үүнд бодит байдалыг үндэслэн уулгаж байсан эмээс нь Их хар-12, Гүргүм-7 хоёрыг хасаж оронд нь Агар-8ийг хонины шөлөөр даруулан уулгах, Агширга-10ыг буцалсан усаар даруулж уулгахаар өгөв. Бусад эмийг нь уулын ёсоор уулгажээ. Гарагын дараа дахин байцаан үзэхэд өвчтөний биеийн тамир нь сайжирч эвэршээл нь багассан байлаа. Гэвч элгэн дээр нь заримдаан хатгалан олон хийлүүлж байв. Энэхүү байдалд зохиулан өглөө Олгойн хийн Анар-13, Гүргүм-7г буцалсан усаар даруулан уулгажээ. Энэ мэт тав хоног дараалан засаж дахин байцаахад дэлүүний дээр нь өвдөж, дэлүүний судал тэгш үгүй зэрэг шинж илэрсэн байв. Үүнд уулын уулгаж байсан Олгойн хийн Анар-13ыг нь хасаад оронд нь Гагола-19ийг буцалсан усаар даруулан уулгаж бусад эмийг нь мөн тав хоног дараалан уг ёсоор нь өгчээ. Дахин байцаахад нүд, хумс, биеийн шар нь бүрмөсөн арилсан байлаа. Ингээд өглөө нь Гиван-9ийг буцалсан усаар даруулан уулгах, үдийн өмнө хоёр тун Их тан уулгах, үдийн хойно мөн хоёр тун Их танг хонины шөлөөр бүрж уулгахаар тав хоногийн эм өгчээ. Тухайн үед бага сага халуун төрсөн шинж гарч нүд хумс нь цайсан тул шарын тухайт туулбар уулгаж арван дөрвөн удаа туулгаад цагаан будааг сүүнд чанаж идүүлэн туулгын сүүлийг хурааж дараа нь Тунгалаг-5 дээр Алтан Арүра-5 нэмэж өглөө оройд нь буцалсан усаар даруулан долоо хоног уулгав.
1959 онд Шилийн гол аймагийн Зүүн Сөнөд хошуунд элгэний халдварт өвчин дэлгэрээд олон хүн өвчилсөнд би европ эмч нартай хамт тусгайлан хүрч байцаагаад өвчтэй байсан зуу гаруй сурагчийн дотороос жаран дөрвөн хүнийг элгэн өвчтэй гэж тодолсон бөгөөд түүний дотороос арван зургааг нь өвчин нь хүндэрсэнээр тодлов. Эдгээр хүүхэдийн голцуу илэрүүлэх шинж байдал гэвэл толгой нь өвдөн ханиалган, халуу орж элгэн дээгүүр нь өвдөнө. Нүд нь улайж их ундаасан заримынх нь хамараас нь цус гарч зарим нь үдийн хойно их халуурч, элгэн судал нь түргэн түргэн эрчимтэй бөгөөд чанга лугшиж байв. Шээсний өнгө нь улаан, үнэр нь умхий, уур нь их, хэл нь захаараан улаан, голдоон шар өнгөртэй. Үүнд өглөө Живишижид, үдийн өмнө Их улаан тан, Сороло-4 тан хоёрыг хувь сацуу чанаж уулган, үдийн хойно Алтан Арүра-5, Гүргүм-7г тусбүр буцалсан усаар даруулж гурав хоног дараалан уулгав. Ингээд бид европ эмч нартай хамт олон зүйлийн арга маягаар байцаан үзсэнд халуун нь багасч, элгэний өвчинийх нь шинж тод болсон байна. Тэгээд өглөө Живишижид, үдийн өмнө Оглүнсэлжид, Гүргүм-7, үдийн хойно Алтан Арүра-5, Гиван-9 зэрэгийг тусбүр буцалсан усаар даруулж тав хоног дараалан уулгаад дахиж байцаан үзэхэд өвчин нь илаарших тийш хандсан байлаа. Үүнд лахин үдийн хойно нь Рүда-6, Гүргүм-7, үдийн хойно Гүргүм-7, Гиван-9ийг тусбүр буцалсан усаар даруулж гараг уулгасанд өвчин нь үндсэндээ эдгэрчээ. Ганц нэг багшийн хуучин нь хөдлөж тус өвчинтэй хавсарсан тул бүрмөсөн эдгэрээгүй байв. Үүнд өглөө нь Амар-6, Үдийн өмнө нь Оглүнсэлжид, Гүргүм-7, үдийн хойно н Рүда-6, Ланчин-13 зэрэгийг тусбүр буцалсан усаар даруулж уулгахаар өгөөд буцан ирэв. Арав хоногийн дараа тэр багшаас захидал ирж “Миний бие өдөр ирэхүйеэ буй тул эм дахин өгөх болбуу” гэж эмийн заллага хийжээ. Чингээд би үдийн өмнө Амар-6, Оглүнсэлжид, үдийн хойно Гүргүм-7, Гиван-9ийг тусбүр буцалсан усаар даруулж уулгахаар арав хоногийн эм өгч явуулав. Эмээн ууж бараад тэр багш өөрөө хүрээд иржээ. Байцаахад өвчин нь үндсэндээ эдгэрсэн байв. Өвчиний хогийг таслахаар үдийн өмнө Амар-6, Гүргүм-7, үдийн хойно Их танг тусбүр буцалсан усаар бүрж дараа нь Гиван-9ийг буцалсан усаар даруулж уулгахаар өгөхийх хамт сувилж цээрлэх зүйлийг нарийн захижээ.
1959 онд намайг Өвөр Монголын эмнэлэгийн хороонд эмчилж байхад гучаад настай нэг эрэгтэй өвчинөө үзүүлэхээр иржээ. Түүний өвчиний байдал нилээд хүнд байсан бөгөөд идээнд дургүй, халуу орж үнэр амт мэдэхгүй, элгэн дээр нь сүрхий өвдөн зүүн баруун сүвээгээр нь хэсэж хатгалах, тахим нь татаж өвдөх, бие нь муудах зэрэг шинж голцуу илэрч судал нь түргэн удаан тэгш үгүй лугшиж хэл нь захаараа улайж голдоон шар өнгөртэй байв. Эдгээр шинжийг үндэслэн шарын халуун ба элгэний Левганзи өвчин гэж тодлон, өглөөний зургаан цагт Их улаан-13 тан, Сороло-4 танг хувь тэгш холиж чанаж уулгаад, үдийн өмнө есөн цагт Амар-6, арван нэгэн цагт Алтан Арүра-5, үдийн хойнохи хоёр цагт Гүргүм-16, орой унтах үед Гиван-9ийг тусбүр буцалсан усаар даруулж гурван өдөр дараалан уулгасанд шээсний үнэр нь багасч, бүдүүн цагаан хөөстэй болж, чих нь шуугин халууны шинж нь арилж, хийн шинж илэрсэнд Их улаан-13ийн тан, Сороло-4 танг хасаад оронд нь Амин эрдэнийг хонины шөлөөр даруулж уулгаад долоо хоног дээр нь байцааж үзэхэд биеийн тамир нь сайжирч хий халуун нь багасч, идээн ундаанд бага сага дурлах болоод элгэний өвчиний шинж нь улам тод болжээ. Иймээс Амар-6г хасаад оронд нь Дээд Гүргүм-7г буцалсан усаар даруулан уулгаж, бусад эмийг нь уул ёсоор нь уулгаж хэд хоног зассанд өвчиний байдал нь өдөрөөс өдөр сайжирсан байна. Гэвч цусыг нь байцаахад өвчиний хог нь бүрмөсөн тасраагүй тул Данмасевигүргүм-12ийг хорин дөрвөн хоног буцалсан усаар даруулан уулгасанд өвчин нь бүрмөсөн эдгэсэн байв.
Равжор гуайн алдар цол Хөх хот, Шилийн гол, Зуу-Од, Жирим, Хөлөн Буйр зэрэг газарын эл үндэстэний ард иргэдийн сэтгэлд гүн суусанаар барахгүй, түүний эмнэлэгийн эрдэм чадвар нь Улаанхүү, Апэй, Агваанжигмэд зэрэг нам төрийн удирдах хүмүүсийн бишрэл хүндэтхэлийг олсон юм. Тэр Шилийн гол аймагийн улс төрийн зөвлөлгөөний гишүүнээр сонгогдсон бөгөөд бүх улсын хөдөлмөрийн жишээчидийн хурал, Өвөр Монголын өөртөө засах ороны хөдөлмөрийн жишээчидийн хурал ба бүх ороны Хятад Монгол эмчийн төлөөлөгчидийн хуралд урид хожид оролцов.
Равжор гуай маань алтан дэлхийгээс хагацсан боловч түүний эмчилгээний туршлагынх нь сод, туршлагынх нь ханд болох Элгэний өвчинийг засах туршлага гэх эрхэм нандин бүтээл нь нийт олоны хүртээл болж хоцороод одоо хоёр дахи удаа хэвлэгдэж буй.
Элгэний өвчин засах тухай
1960 онд дөчөөд настай нэгэн өвчтөн надаар өвчинөө үзүүлж билээ. Тухайн үед тэр өвчтөний өвчин нь их хүнд байсан бөгөөд элгэн дээр нь сүрхий өвдөж идээ ундаад дургүй, судал нь нарийн түргэн эрчимтэй лугшиж амисхаа нь гадгаш гарах үед элгэн судал нь зогсох буюу удаан байв. Шээс нь улаан бөгөөд язмагтаж, хэл нь захаараа улайж голд нь шар өнгөртэй. Бүх бие нь шарлаж ялангуяа нүд хумс нь илүү шарлаж хэвэлийн хэсэг нь хар ногоон өнгө орсон байв. Эдгээр шинж тэмдэгийг үндэслэн би элгэн өвчин гэж тодлов. Ингээд элгэн халууныг арилгахаар өглөө Живишижид уулгаж, үдийн өмнө Алтан Арүра-5, Дээд Гүргүм-7-г хавсаруулан уулган, үдийн хойно нь мөн Дээд Гүргүм-7 уулгаж, орой унтахаас өмнө нь Гиван-9 буцалсан усаар даруулж уулгав. Энэ мэт гараг гаран засаад байцаан үзэхэд идээн ундааны дуршил нь нээгдэж бие нь хөнгөрөн өвдөх нь намжсан байв. Үүний өмнө уулгасан эмээс Живишижид, Алтан Арүра-5 хоёрыг хасаад өглөө Их танг буцалсан усаар бүрж уулгав. Үдийн өмнө Их хар-12-ийг буцалсан даруулж уулгажээ. Бусад эмүүдыг нь өмнө уулгасан ёсоор уулгасан байна. Энэ мэт гараг гаран зассанд өвчтөний бие нь хөнгөрөн эвэршээл нь намжсан ч толгой өвдөж чих шуугих шинжтэй болжээ. Үүнд бодит байдалыг үндэслэн уулгаж байсан эмээс нь Их хар-12, Гүргүм-7 хоёрыг хасаж оронд нь Агар-8ийг хонины шөлөөр даруулан уулгах, Агширга-10ыг буцалсан усаар даруулж уулгахаар өгөв. Бусад эмийг нь уулын ёсоор уулгажээ. Гарагын дараа дахин байцаан үзэхэд өвчтөний биеийн тамир нь сайжирч эвэршээл нь багассан байлаа. Гэвч элгэн дээр нь заримдаан хатгалан олон хийлүүлж байв. Энэхүү байдалд зохиулан өглөө Олгойн хийн Анар-13, Гүргүм-7г буцалсан усаар даруулан уулгажээ. Энэ мэт тав хоног дараалан засаж дахин байцаахад дэлүүний дээр нь өвдөж, дэлүүний судал тэгш үгүй зэрэг шинж илэрсэн байв. Үүнд уулын уулгаж байсан Олгойн хийн Анар-13ыг нь хасаад оронд нь Гагола-19ийг буцалсан усаар даруулан уулгаж бусад эмийг нь мөн тав хоног дараалан уг ёсоор нь өгчээ. Дахин байцаахад нүд, хумс, биеийн шар нь бүрмөсөн арилсан байлаа. Ингээд өглөө нь Гиван-9ийг буцалсан усаар даруулан уулгах, үдийн өмнө хоёр тун Их тан уулгах, үдийн хойно мөн хоёр тун Их танг хонины шөлөөр бүрж уулгахаар тав хоногийн эм өгчээ. Тухайн үед бага сага халуун төрсөн шинж гарч нүд хумс нь цайсан тул шарын тухайт туулбар уулгаж арван дөрвөн удаа туулгаад цагаан будааг сүүнд чанаж идүүлэн туулгын сүүлийг хурааж дараа нь Тунгалаг-5 дээр Алтан Арүра-5 нэмэж өглөө оройд нь буцалсан усаар даруулан долоо хоног уулгав.
1959 онд Шилийн гол аймагийн Зүүн Сөнөд хошуунд элгэний халдварт өвчин дэлгэрээд олон хүн өвчилсөнд би европ эмч нартай хамт тусгайлан хүрч байцаагаад өвчтэй байсан зуу гаруй сурагчийн дотороос жаран дөрвөн хүнийг элгэн өвчтэй гэж тодолсон бөгөөд түүний дотороос арван зургааг нь өвчин нь хүндэрсэнээр тодлов. Эдгээр хүүхэдийн голцуу илэрүүлэх шинж байдал гэвэл толгой нь өвдөн ханиалган, халуу орж элгэн дээгүүр нь өвдөнө. Нүд нь улайж их ундаасан заримынх нь хамараас нь цус гарч зарим нь үдийн хойно их халуурч, элгэн судал нь түргэн түргэн эрчимтэй бөгөөд чанга лугшиж байв. Шээсний өнгө нь улаан, үнэр нь умхий, уур нь их, хэл нь захаараан улаан, голдоон шар өнгөртэй. Үүнд өглөө Живишижид, үдийн өмнө Их улаан тан, Сороло-4 тан хоёрыг хувь сацуу чанаж уулган, үдийн хойно Алтан Арүра-5, Гүргүм-7г тусбүр буцалсан усаар даруулж гурав хоног дараалан уулгав. Ингээд бид европ эмч нартай хамт олон зүйлийн арга маягаар байцаан үзсэнд халуун нь багасч, элгэний өвчинийх нь шинж тод болсон байна. Тэгээд өглөө Живишижид, үдийн өмнө Оглүнсэлжид, Гүргүм-7, үдийн хойно Алтан Арүра-5, Гиван-9 зэрэгийг тусбүр буцалсан усаар даруулж тав хоног дараалан уулгаад дахиж байцаан үзэхэд өвчин нь илаарших тийш хандсан байлаа. Үүнд лахин үдийн хойно нь Рүда-6, Гүргүм-7, үдийн хойно Гүргүм-7, Гиван-9ийг тусбүр буцалсан усаар даруулж гараг уулгасанд өвчин нь үндсэндээ эдгэрчээ. Ганц нэг багшийн хуучин нь хөдлөж тус өвчинтэй хавсарсан тул бүрмөсөн эдгэрээгүй байв. Үүнд өглөө нь Амар-6, Үдийн өмнө нь Оглүнсэлжид, Гүргүм-7, үдийн хойно н Рүда-6, Ланчин-13 зэрэгийг тусбүр буцалсан усаар даруулж уулгахаар өгөөд буцан ирэв. Арав хоногийн дараа тэр багшаас захидал ирж “Миний бие өдөр ирэхүйеэ буй тул эм дахин өгөх болбуу” гэж эмийн заллага хийжээ. Чингээд би үдийн өмнө Амар-6, Оглүнсэлжид, үдийн хойно Гүргүм-7, Гиван-9ийг тусбүр буцалсан усаар даруулж уулгахаар арав хоногийн эм өгч явуулав. Эмээн ууж бараад тэр багш өөрөө хүрээд иржээ. Байцаахад өвчин нь үндсэндээ эдгэрсэн байв. Өвчиний хогийг таслахаар үдийн өмнө Амар-6, Гүргүм-7, үдийн хойно Их танг тусбүр буцалсан усаар бүрж дараа нь Гиван-9ийг буцалсан усаар даруулж уулгахаар өгөхийх хамт сувилж цээрлэх зүйлийг нарийн захижээ.
1959 онд намайг Өвөр Монголын эмнэлэгийн хороонд эмчилж байхад гучаад настай нэг эрэгтэй өвчинөө үзүүлэхээр иржээ. Түүний өвчиний байдал нилээд хүнд байсан бөгөөд идээнд дургүй, халуу орж үнэр амт мэдэхгүй, элгэн дээр нь сүрхий өвдөн зүүн баруун сүвээгээр нь хэсэж хатгалах, тахим нь татаж өвдөх, бие нь муудах зэрэг шинж голцуу илэрч судал нь түргэн удаан тэгш үгүй лугшиж хэл нь захаараа улайж голдоон шар өнгөртэй байв. Эдгээр шинжийг үндэслэн шарын халуун ба элгэний Левганзи өвчин гэж тодлон, өглөөний зургаан цагт Их улаан-13 тан, Сороло-4 танг хувь тэгш холиж чанаж уулгаад, үдийн өмнө есөн цагт Амар-6, арван нэгэн цагт Алтан Арүра-5, үдийн хойнохи хоёр цагт Гүргүм-16, орой унтах үед Гиван-9ийг тусбүр буцалсан усаар даруулж гурван өдөр дараалан уулгасанд шээсний үнэр нь багасч, бүдүүн цагаан хөөстэй болж, чих нь шуугин халууны шинж нь арилж, хийн шинж илэрсэнд Их улаан-13ийн тан, Сороло-4 танг хасаад оронд нь Амин эрдэнийг хонины шөлөөр даруулж уулгаад долоо хоног дээр нь байцааж үзэхэд биеийн тамир нь сайжирч хий халуун нь багасч, идээн ундаанд бага сага дурлах болоод элгэний өвчиний шинж нь улам тод болжээ. Иймээс Амар-6г хасаад оронд нь Дээд Гүргүм-7г буцалсан усаар даруулан уулгаж, бусад эмийг нь уул ёсоор нь уулгаж хэд хоног зассанд өвчиний байдал нь өдөрөөс өдөр сайжирсан байна. Гэвч цусыг нь байцаахад өвчиний хог нь бүрмөсөн тасраагүй тул Данмасевигүргүм-12ийг хорин дөрвөн хоног буцалсан усаар даруулан уулгасанд өвчин нь бүрмөсөн эдгэсэн байв.
Цааш унших...
Гоош эмчийн туршлага
Алдарт ахмад Монгол эмч Гоош 1886 онд одоогийн Өвөр Монголын Найман хошууны Шавар нуур гэдэг газар төржээ. Тэр наймтайдаа Борхошуу сүмд очиж Монгол эм эмнэлэг ба төвд ном сурчээ. 18-тайдаа Борхошуу гэгээнийг дагаж Бугатын Бадгар Зууд очиж Дүйхор гэгээнээс Буддын шашины гүн ухаан ба анагаах ухаан сурав. Тэр бас Бугатын баруун дахь Дашетай хэмээх байгалийн халуун аршааны газар очиж ахмад алдарт эмч Жаахан гэлэнгээс эм таних, эм номхотгох эрдэм сурчээ. Нэг жилийн дараа нутагтаа буцаж ирээд Шилийн гол, Цахар, Зуу-Од, Хөх хот, Бугат, Улаанцав, Утай, Гүнбүм зэрэг газараар тойрон эмчлэхийн дагуу эм газарын эмт бодисын төрөл зүйлийг ч анхааран явсан байна. 40-өөд оны сүүлчээ цаг төр самуун болохоор Бээжингийн Юнхэгүн, Сүнжүсе зэрэг газар хүрч эмчилгээний ажилаан үргэлжлүүлэв. Тэр 1958 онд Өвөр Монголын Монгол эмнэлэгийн дээд сургуулийн Монгол эмнэлэгийн ангийн эм таних дадлагын хичээлийг заан жолоодов. 1962 онд Шилийн гол аймагийн Монгол эмнэлэг судлах газар байгуулагдангуут тэнд очиж эм эмнэлэгийн судалгаа ба эмчилгээний ажил хийжээ. "10 жилийн самуурал" дунд хүнд сүрхий хал зовлон амсаж 1971 онд эмгэнэлтэйгээр нас барав.
Ахмад эмч Гоош хэдэн арван эмчилгээ судалгаандаа маш олон амжилт бүтээл олжээ. Тэр эмт бодис ялган таних талаар олоноос оройлсон бөгөөд эмчилгээний талд ч хувийн онцлог бүхий дадамгай сайн гарын авлагатай байдаг. Ялануяа төөнө, түрэм зарах ба эмэгтэйн өвчин, саа өвчин зэрэгийг засахдаа онц ерөндөгтэй юм. Тэр эмт бодис ялган таних туршлага ба эмчилгээний туршлагаан дүгнэж, маш арвин зохиол өгүүлэл бичсэн боловч цагын мууг дайрсан болхоор олонхи нь хэвлэгдэн тархаж дийлсэнгүй. Сүүлээр нь Шилийн гол аймагийн Монгол эмнэлэг судлах газарын Тогоо, Бай, Иш, Галсан зэрэг нөхөд үлдэгдэл бүхий тэмдэглэлүүдийг нь эмхэтгэж Гоош эмчийн туршлагат жор, Шилийн голын тал нутаг дахи Монгол эмэнд хэрэглэгдэх ургамал гэх нэрээр хэвлүүлж дотоододоо тархаажээ. Эдгээр ном нв 1986 онд Шилийн гол аймагийн шинжлэх ухаан техник мэргэжилийн үр бүтээлийн шагнал хүртсэн байна.
Хүүхэн хэвтэш буух өвчинийг засах тухай
1960 оны тавдугаар сард намайг Өвөр Монголын Эрүүл хамгаалалын тэнхимээс эрхилэн Монгол эмчийн давтан боловсруулах ангид багшилж байсан хугацаанд Хөлөн Буйр аймагийн Хорлоо гэдэг малчин бүсгүй надаар өвчинөө үзүүлэхээр ирсэн байна. Өвчтөний хэлэхээр хүүхэн хэвтэш буух өвчинд нэрвэгдээд 5-6 жил болж, олон газар тойрин мохтолоо эмнэж засуулсан боловч илаари болсонгүй. Тухайн үед өвчтөн тамир дорой, явж суухдаа тун хүчиртэй байсан бөгөөд ялангуяа хүүхэн хэвтэш нь бууж, умай нь унжийж гарсан байв. Үүн би үйлдлээр сайн уламжлалт гар авлаа болох "хүүхэн хэвтэшийг уул оронд нь оруулах засал" хийж, нурууны 18-р үений хажуугийн хоёр бэлчирт түрэм тавиад сүгмэл-7, анар-10, галт зэвсэг-13 зэрэг эмийг байдалт нь тохируулан уулгаж өвчнийг нь бүрмөсөн эдгэрүүлсэн юм.
Хүүхэн хэвтэшийг уул оронд нь оруулах засалыг хийхэд: урьдаар ариутгасан шаа бөс хэдэн хэсэг бэлдэнэ. Биеийн дулаацтай адилавтар цэвэрхэн ус ба саяхан саасан үнээний сүүг тус тус зохих хэмжээгээр бэлтгэх бөгөөд хэл цоргигч давс 5 граммыг 40 мл халуун усанд уусгаад зөөгшүүлнэ. Бас диаметр нь 0.5 см, урт нь 20 см бөөрөнхий хулсны үзүүрт цэвэр зөөлөн торгыг бамбайтал ороож зарахад бэлхэн болгоно. Тус засалыг нам сэлүүхэн, ариун цэвэрхэн, дулаан бүлээх гэрт хийх бөгөөд өвчтөнийг салхи жавар авахаас хичээлгэнэ. Бодитой хийх арга гэвэл: өвчтөний хөлийг нь хумиулан дээш хандуулан хэвтүүлж, унжийж гарсан хүүхэн хэвтэшийг нь ил гаргана. Ингээд хулсанд ороосон торгоон бүлээн усанд дүрж, түүгээрээ гадгаш унжийсан хүүхэн хэвтэшийг угааж цэвэрлээд дээр нь наалдсан усыг нь шаа бөсөнд шингээн авч дахин бүлээн сүүгээр угаан цэвэрлэнэ. Хамаг сүүлд нь хэл цоргигч давсаны уусмалаан түрхэж, хүүхэн хэвтэшийг уул оронд нь хөнгөхөн түлхэж оруулаад хэвэлийн доорд хэсэг, давсагийн дээр гараараа аяархан дээш илж өгнө. Засал хийж барсаны сүүлээр өвчтөний цээжин хэсэгийг доор, өгзөгийн хэсэгийг нь дээр байршилаар дээш хандуулан гурван хоног хэвтүүлнэ. Энэ хугацаанд оцойж суухыг цээлүүлнэ. Гурван хоног өнгөрвөл өвчтөнийг ороноос нь намуухан буулгаж бага сага хөдөлгөөн хийлгэж болно. Засал хийсэн өдөрөөс эхилэн өглөө сүгмэл-7, өдөр анар-10-ыг удаа бүр 3 гр-ы буцалган хөргөсөн усаар даруулж уулгана. Засалын дараа явдал мөрийн талаар хөнгөх намуухан явж суухыг эрхэмлүүлж, хүнд юм өргөх, хүч гаргах ажил хийх, догшин долгин хөдөлж барих, хүчлэн ханиах, доргош хүчтэй дүлэх, хурицал хийхийг цээрлүүлнэ. Идээ ундааны талаар хонины мах, үхэрийн мах, шар тос, бурам зэрэг бүлээн шимэй зүйл идүүлж, ямааны мах, сагагын гурил, шиш будаа, цагаан ногоо, хүйтэн ус, ээдсэн сүү зэрэг хүйтэн сэрүүн чанартай зүйлийг цээрлүүлнэ.
Дээрхи засалыг хийгээд хоёр гараг болвол нурууны 18-р үеийн хажуугийн хоёр бэлчирт түрэм тавина. Гэхдээ нэгдүгээр удаа зүүгээ дотгош бага зэрэг хатгаж оруулаад спиртэн дэнгээр жаахан халаавал болчихно. Өвчтөн зүүний халууныг тэсэж дийлэхгүй бол бөөмнөлсөн хөвөнг хүйтэн усанд дүрж, зүүгээ хөргөөд дахин дотогши хатгаж оруулах хэрэгтэй. Энэ мэтээр хэд дахиж, тав дахи удаа зүүгээ дотогши ямх хиртэй хатгаж оруувал болчихно. Зүүгээ авсаны дараа өвчтөнийг доор буулгаж намуухан алхуулна. Миний зассан өвчтөний түрэм тависан ором нь гараг болоод хувилаж идээлэн шүүс гоожсон байна. Үүнд би ямар ч эм зарсангүй, хуучирсан идээ шүүсийг нь л үргэлж зүлгэж цэвэрлэн, зүүний оромийн хажуугийн арьс мах нь ялбарч гэмтэхээс сэргийлэхийн тусд цэвэр шаа бөсийг цагираг хэлбэрилэн зузаан жийрэг хийж зүүний ором дээр тогтоон тависанд хэдэн хоногийн дараа шарх нь аяандаа сайн болсон билээ. Түрэм тависаны сүүлээрхи идээ ундаа, явдал мөрийн сувилалтыг засалын дараахи сувилалт ёсоор зуун хоног хийлгэжээ.
Дээрхи аргаар хүүхэн хэвтэш буусан өвчинийг заахдаа өвчтөний биеийн тамир дорой, ханиад зэрэг хуучинтай бол эрхбиш уридаар биеийн тамирыг нь сайжруулж, ханиадыг нь зогсоох эмчилгээ хийх чухалтай. Ингэвэл засал авах нь сайн байдаг.
Цааш унших...
ӨМНӨХ ҮГ
Ахмад алдарт эмчийн содон туршлагын дээж оршсон Монгол оточийн билигийн чуулган амилан бослоо. Энэ дээж бичигийн дээд дэвтэрт Өвөр Монгол, Шинжаан, Хөх Нуур, Гансу, Нинся, Ляонин, Гирин, Хармөрөн зэрэг найман муж ороны арван есдүгээр зуунаас хорьдугаар зууны хоорондохи зуун нэрт эмчийн эмчилгээний туршлагын ханд дээжлэгдэж, хамарсан газар орон өргөн, судалсан цаг хугацаа урт, багтаасан агуулга элбэг баялаг болсон байна.
Монгол анагаах ухаан бол Монгол үндэстэний соёлын баялаг өвийн нэг мөн мөртөөн урт удаан оны гялалзсан түүхтэй юм. Чүн Чиүгийн үеийн Хятадын анагаах ухааны сурвалж судар Нэй жин бичиг-т Монгол анагаах ухааны тухай тэмдэглэсэн байдаг явдал үүний нэгэн гэрч биз. Энэхүү урт удаан түүхэн хугацаанд Монгол анагаах ухаан уламжлалт эмчилгээний туршлагынхаа суурин дээр Хятад, Төвд зэрэг ах дүү үндэстэн болон Энэтхэг зэрэг улсын анагаах ухааны онол ба бүтээлийн бүтээлчээр шингээн авч, уламаар төгөлдөржин бүрилдээд, үндэстэний онцлог бүхий биеээн даасан нэг төрөлийн анагаах ухаан болсон байна. Ялангуяа арван зургаадугаар зууны сүүлчээр Төвдийн Дөрвөн үндэс шарын шашныг дагалдан Монгол оронд нэвтэрч, арван долоодугаар зууны сүүлчээр Энэтхэгийн том зохиол Данжуур монгол хэлэнд орчуулагдсан ба сүмийн харъяа Манба дацан гэдэг эмнэлэгийн сургууль олон газар байгуулагдсан зэрэг явдал Монгол анагаах ухааны онолын системчлэх, монгол анагаах ухааны эгнээ бузгайрахад зохих ач холбогдол үзүүлсэн юм.
Сүмийн харъяа Манба дацануудын дотор Ордосын Арвисын Манба дацан, Монголжины Гэгээн сүмийн манба дацан хамгийн нэртэй. Монгол оронуудад байгуулагдсан эдгээр сургуулиуд хэдийгээр бурхан шашины хүмүүжилийн хэлбэртэй, цөм лам шавь нартай байсан боловч тухайн эриндээ Монгол анагаах ухааны сурган хүмүүжлийн суурин газар болж байжээ. Чөлөөлөгдсөний дараа намын үндэстэний төрийн бодлогын ачаар тархай бутархай малжих оронд өвчин үзлэгийн газар, хамтарсан эмнэлэгийн хороо, Монгол эмнэлэг судлах газар, Монгол эмчийн дэвшин боловсрох анги зэрэгийг анх эрхлэхэд зонхи нь энэ талын хүмүүжил боловсролыг хүртсэн лам эмч нар чухал голлох хүч болсон юм. Шил нь хантарч, нүд нь цайвайсан тахалтай хүүхэдийг нэг л ширхэг мөнгөн зүүгээр аварч, заслага мухардсан бэрх ужиг өвчнийг эв энгийн хямд хялбар тан, талх эмээн улируулан зарж байгаад эдгээчих, түргэн төс өвчнийг хэдхэн тун, хэдхэн үрэл эмээр засчих тэдэнд мун үгүй. Зам харицаа төхөмгүй, нөхцөл барагтай хөдөөдөө тэд мөн ч эх баригч, мөн ч яс баригч, мөн ч дом засалч билээ. Эмэгтэйн өвчин, хүүхэдийн өвчин, дотрын өвчин, гадрын өвчин... аль алиныг ч цааш гэж түлхдэггүй, хувилгаантай юм шиг судал сайн барьж, шидтэй юм шиг эм сайн зарж, өдөр бол өдөр, шөнө бол шөнө заллага ирсэн газар тэнд эмч байдаг учиртай. Тэд бүр арга билиг, таван махбодын сургаалаар суурь болсон, хий, шар, бадганы онол, долоон тамирын онол, халуун хүйтэний онол, цул савын онол, үндсэн зургаан өвчиний онолд адил бус хэмжээгээр нэвтэрч, бодитой эмчилгээний мэргэжилд цагаарсан, наагуй сайн гарын авлагатай эмчнүүд байсан нь илэрхий. Эдгээр ахмад үеийн алдарт эмч нар Монгол оронд огторгуйн одон мичид шиг түгэж, үйлдлэгийн дунд тоо томшгүй ховор нандин туршлага хуримдуулж, Монгол анагаах ухааны өвийг баяжуулж, ард түмэний эрүүл мэндийн үйлсийг хөгжүүлэхэд томоохон гавъяа зүтгэл үзүүлсэн боловч, ертөнцийн мөнх бусын эрхээр одоо нэг нэгээрээ нас ахиж, зарим нь хойно хойноосоо таалал төгсөн, гэгээрэх үеийн мичид шиг уламаас улам цөөрч бүхий явдал үнэхээр харамсалтай. Утай, Гүнбүм нэрт хийдийг элээн байж баясалгасан тэдний анагаах ухааны онол, улаан цоортол олныг тойрсон эмчилгээний баялаг туршлага маньд амьд цагаан сувд шиг үнэ цэнэтэй хирнээ тэр бүхэнээрээ үлдэгдэн хоцорч үгүй, харин зарим нэг хэмжээнээ эрдэм нь эзэнтэйгээ энэ ертөнцөөс тэлэрч буй билээ.
Хуучин юм ул болж, шинэ юм зул болдог. Эрт дээдээс хөрөнгөшиж идээшиж ирсэн уламжлалт анагаах ухааны өвийг залгамжлан авч цаашид шинийг үүдэж хөгжүүлэх гэгч бас ч хатуу бэрх урт хугацааны ажил байх ёстой. Шинэ Дундад улс байгуулагдсанаас нааш Монгол анагаах ухааны суурин хүмүүжил үтэр түргэн хөгжиж, таван зуу шахам оюутан, зургаан зуу гаруй дунд зэрэгийн тусгай мэргэжилийн эмч хүмүүжүүлэн гаргасан гэдэг боловч чухам энэ дөч гауй жилд хүрвэл зохих хэмжээндээ хүртэлээ хөгжиж чадсан эсэх, тоо ба чанарын талаар давалттай эсэхийг бас гүн бодууштай юм. 17-р зууны үеийн Лувсанданзанжалцан, 18-р зууны үеийн Ишбалжир, Лувсанцүлтим, 19-р зууны үеийн Миндол номон хан Жамбалчойжиданзанпэрэнлэй гэх мэт алдарт анагаах ухаантаныг манай цаг эрин мэндлүүлж дийлсэн эсэхийг гүн сэтгэж үзүүштэй буйяаа. Эдгээр асуудалыг түүх хожим жам хуулиараа төв голч үнэлэлт өгөх учиртай. Монгол анагаах ухааны талаархи хэвлэлийн ажил ч чөлөөлөгдсөнаас нааш ихээр хөгжиж, эм эмнэлэгийн дээд сургуульд хэрэглэх Монгол анагаах ухааны заах бичиг системэй хэвлэгдэж байхаас гадна, анагаах ухааны өвийн маш олон сонгодог зохиол, тухайлбал төвд хэл дээр зохиогдсон Анагаах ухааны дөрвөн үндэс, Монгол эм эмнэлэгийн түүвэр, Эрдэнийн сан, Монгол эмнэлэгийн төхөм найрлага, Монгол эмнэлэгийн уламжлалт жор, Алтан хадмал зэрэг монголоор орчуулагдан хэвлэгджээ. Ялангуяа манай Өвөр Монголын Шинжлэх ухаан техник мэргэжилийн хэвлэлийн хороо энэ талын ажлыг туйлаар хүндэтгэн үзэж, 1985 оноос наашхи охорхон дөрөв таван жилийн хугацаанд Эм засалын саран хаан, Аливаа өвчинд туслагч алтан арүрагийн цоморлиг, Анагаах ухааны язгуурын үндэсний тайлбар, Зарлиаар тогтоосон Хе ти чиуан лу бичиг зэрэгийг төвд хэлнээс монголчилсон буюу хуучин модон бар хэвлэлийг үндэслэн тайлбарлан цохолж, бүр гоё хавтастай хэвлүүлж тархаав. Үүний зэрэгд Дундад улсын анагаах ухааны нэвтэрхй толь-Монгол анагаах ухаан (дээд, доод), Өвөр Монголын Монголын эмийн найрлагын баримжаа, Өвөр Монголын Монгол эмийн материалын баримжаа зэрэг нилээд чанар чансаатай зохиол бүтээлүүдийг хэвлүүлсэн байна. Гэвч энэ бол зөвхөн манай хийвэл зохих ажилын хэсэг бүлэгхэн төдий гэдэгийг бид мэдэж байна. Цагийг амжиж хийвэл зохих ажил өчнөөн төчнөөн байх бөгөөд ялангуяа ард олоны дунд идээшиж хөрөнгөшсөн, үндсэн шатаны ахмад алдарт эмч нар үйлдлэгэний дунд баяжуулж хөгжүүлсэн уламжлалт эмчилгээний мэргэжилийг хумж цуглуулж, эмхэтгэн найруулж хэвлүүлэх явдал нийгэмийн бөгөөл цагийн чанартай бачим ажил гэдэгийг бид ер мартаж болохгүй. Манай хурааж цуглуулах юм, хэвлэж тархааж дэлгэрүүлэх юм ард нийтийн дунд уурхай мэт баялаг байна. Шинэ Дундад улс байгуулагдсанаас нааш дөч гаруй жил болж, Монгол анагаах ухааны үйлс хөгжилтийн шинэ шатанд орсон боловч олон мэргэдийн туршлагын хандыг, үүнд онцгойлон Монгол анагаах ухааны үйлст насан турш зүтгэсэн нэгэн үеийн алдартай ахмад лам эмч нарын эмчилгээний содон мэргэжилийг цагийг амжин нийтэмийн чанартай эмхэтгэж дүгнэсэн хураангуй дээж бичиг хараахан хэвлэгдээгүйд харамсаж байна. Өнгөрсөн нэг хугацаанд энэхүү ажил хажуу нэг талд омтгойлдсоноос болж бид өчнөөн төчнөөн үнэт зүйлээ харж байгаад алдаж орхисон байж мэдэх билээ. Монгол ороныхон эрт дээдээсээ хөрсөн дээрхи аргалыг түүхийг мэдсэнээс биш хөрсөн доорхи алтаа уудлахыг мэдэлгүй явсан жишээ Монгол анагаах ухааныханд ч тохирном болов уу үгүй юү? Тус Монгол оточийн билигийн чуулганыг хурааж цуглуулж, эмхэтгэн найруулж хэвлэх гэж зүтгэсэн манай уг санаа зорилт үүнд оршихыг хожимын мэргэд гэгээндээ толилном буйзаа.
Энэхүү Монгол оточийн билигийн чуулганыг бид 1986 онд сэдэж, сэдэвчилсэн төлөвлөгөөндөө оруулсанаас нааш, энэ ажилыг үтэр түргэн биелүүлэхээр шүглэж, дөрвөн зүгийн халуун тусламжийг гуйн бидрэн гүйлээ. Чармайлага хүнийг үтээрхдэггүй нь үнэнтэй. Өвөр Монголын Монгол эмнэлэгийн дээд сургууль, Өвөр Монголын Жирим аймагийн Монгол эмнэлэг судлах газар маньд хүчтэй дэмжлэг хайрлаж, тус номын эх бичигийг дөрвөн зүг найман зовхисоос элсэж цуглуулан, эмхэтгэж найруулах ажилыг амжилттай биелүүлсэнд бид чин сэтгэлийн талархал дэвшүүлж байна. Ялангуяа Өвөр Монголын Монгол эмнэлэгийн дээд сургуулийн захирал, алдарт ахмад монгол эмч, профессор Сүрэнжав гуай, Өвөр Монголын Жирим аймагийн Монгол эмнэлэг судлах газарын дарга, голлогч эмч Баяр нөхөр, Өвөр Монголын Монгол эмнэлэгийн дээд сургуулийн Монгол эмнэлэгийн салбарын дэд эрхлэгч, дэд профессор Иүй нөхөр, Өвөр Монголын Монгол эмнэлэгийн дээд сургуулийн шинжлэх ухаан судлалын газрын дарга, дэд профессор Цагаанбарс нөхөр, тус номын найруулах комиссын эрхлэгч гишүүн, дэд эрхлэгч гишүүний тушаалыг тус тус үүрэглэж, бодитой эмхэтгэж найруулах ажилыг чанар чансаатай гүйцэтгэсэнийг энд тэмдэглэе.
Монгол оточийн билигийн чуулганыг эмхэтгэж найруулах үндсэн арга, зарчимыг бид гурван байгуулгын (Өвөр Монголын Шинжлэх ухаан техник мэргэжилийн хэвлэлийн хороо, Өвөр Монголын Монгол эмнэлэгийн дээд сургууль, Өвөр Монголын Жирим аймагийн Монгол эмнэлэг судлах газар) хамжицааны хурал ба тус номын найруулах комиссын тусгайх хуралаар ярилцан тогтоосон юм. Үүнд тус дээд дэвтэрт орох зуун нэр эмчийг сонгохдоон голдуу нас сүүдэр жар давсан, хошуу аймагтаа алдар хүндтэй, ямарнэгэн зүйлийн өвчинийг эмнэн засахад гарамгай буюу ямар нэгэн гар авлагад мэргэшингүй амид сэрүүн байгаа алдарт эмч нараар гол болгох, хэдийгээр жар хүрээгүй боловч үв үнэнхүү үүдэлт нээлттэй, улс буюу ороны дэсийн шагнал, хөхүүлэл хүртэсэн, өндөр зэрэгийн цолтой онц цөөн тооны эмчийг дэсээс давуулан харгалзах, аймаг буюу ороны хэмжээний алдартай, Монгол анагаах ухааны үйлст гавъяа зүтгэлтэй нас нөгцсөн алдарт эмчийг ч зохих харьцал эзлэхээр үндэслэн зарчим болгосон бөгөөд эмчилгээний үйлдвэр, эмчилгээний жуух, нууц жор, туршлагат жор, уламжлалт гарын авлагаар агуулгыг голдлого болгов. Эдгээр агуулгын хэмжээнд эмч бүрээс төлөөлөх чанартай, үнэн бодитой, бүрин бүтэн бөгөөд эмчилгээн дээр дэлгэрүүлэн хэрэглэх үнэ цэнэ бүхий зохиол 1-2 жишээ сонгосоны дагууд тус тусынх нь өөрийн онцлог бүхий гарын авлага, эрдэм шинжилгээний өвөрмөц үзэлт зэрэгийг хадаглах, шинжлэх ухаанч чанар ба логик чанарыг батлах урьдал доор чадах чинээгээр цомхтогон найруулж, нийтэд нь хэлбэржүүлэхийг хичээсэн юм. Үүний хамт эмч бүрийн товч намтар, гэрэл зурагыг өмнө нь хадаж, хойшидын эрдэм шинжилгээнд баримт, лавлах болгохыг зорилоо. Иймэрхүү номыг эмхэтгэж найруулсан туршлага бидэнд хомс бөгөөд цаг, нөхцөл хязгаартайн харгаагаар зарим талд санаа байгаад оноо эс хүрсэн тул сааруу дулимаг зүйл өдий төдий байх нь дамжиггүй. Гэвч энэхүү оролдлого минь нэгэн зүлийн идэвхи эхлэлт, сэдлэгэ болох төдий болхоор өршөөл сайт уншигчид минь гэгээндээ илүүхэн соёрхож, содыг нь авч солиуг нь орхих овороор шүүмжлэлтэй толилохын зэргэд дараачийн хэвлэгдэх доорд дэвтэрт минь үнэт зөвөлгөө хайрланам болов уу!
Монгол анагаах ухаан бол Монгол үндэстэний соёлын баялаг өвийн нэг мөн мөртөөн урт удаан оны гялалзсан түүхтэй юм. Чүн Чиүгийн үеийн Хятадын анагаах ухааны сурвалж судар Нэй жин бичиг-т Монгол анагаах ухааны тухай тэмдэглэсэн байдаг явдал үүний нэгэн гэрч биз. Энэхүү урт удаан түүхэн хугацаанд Монгол анагаах ухаан уламжлалт эмчилгээний туршлагынхаа суурин дээр Хятад, Төвд зэрэг ах дүү үндэстэн болон Энэтхэг зэрэг улсын анагаах ухааны онол ба бүтээлийн бүтээлчээр шингээн авч, уламаар төгөлдөржин бүрилдээд, үндэстэний онцлог бүхий биеээн даасан нэг төрөлийн анагаах ухаан болсон байна. Ялангуяа арван зургаадугаар зууны сүүлчээр Төвдийн Дөрвөн үндэс шарын шашныг дагалдан Монгол оронд нэвтэрч, арван долоодугаар зууны сүүлчээр Энэтхэгийн том зохиол Данжуур монгол хэлэнд орчуулагдсан ба сүмийн харъяа Манба дацан гэдэг эмнэлэгийн сургууль олон газар байгуулагдсан зэрэг явдал Монгол анагаах ухааны онолын системчлэх, монгол анагаах ухааны эгнээ бузгайрахад зохих ач холбогдол үзүүлсэн юм.
Сүмийн харъяа Манба дацануудын дотор Ордосын Арвисын Манба дацан, Монголжины Гэгээн сүмийн манба дацан хамгийн нэртэй. Монгол оронуудад байгуулагдсан эдгээр сургуулиуд хэдийгээр бурхан шашины хүмүүжилийн хэлбэртэй, цөм лам шавь нартай байсан боловч тухайн эриндээ Монгол анагаах ухааны сурган хүмүүжлийн суурин газар болж байжээ. Чөлөөлөгдсөний дараа намын үндэстэний төрийн бодлогын ачаар тархай бутархай малжих оронд өвчин үзлэгийн газар, хамтарсан эмнэлэгийн хороо, Монгол эмнэлэг судлах газар, Монгол эмчийн дэвшин боловсрох анги зэрэгийг анх эрхлэхэд зонхи нь энэ талын хүмүүжил боловсролыг хүртсэн лам эмч нар чухал голлох хүч болсон юм. Шил нь хантарч, нүд нь цайвайсан тахалтай хүүхэдийг нэг л ширхэг мөнгөн зүүгээр аварч, заслага мухардсан бэрх ужиг өвчнийг эв энгийн хямд хялбар тан, талх эмээн улируулан зарж байгаад эдгээчих, түргэн төс өвчнийг хэдхэн тун, хэдхэн үрэл эмээр засчих тэдэнд мун үгүй. Зам харицаа төхөмгүй, нөхцөл барагтай хөдөөдөө тэд мөн ч эх баригч, мөн ч яс баригч, мөн ч дом засалч билээ. Эмэгтэйн өвчин, хүүхэдийн өвчин, дотрын өвчин, гадрын өвчин... аль алиныг ч цааш гэж түлхдэггүй, хувилгаантай юм шиг судал сайн барьж, шидтэй юм шиг эм сайн зарж, өдөр бол өдөр, шөнө бол шөнө заллага ирсэн газар тэнд эмч байдаг учиртай. Тэд бүр арга билиг, таван махбодын сургаалаар суурь болсон, хий, шар, бадганы онол, долоон тамирын онол, халуун хүйтэний онол, цул савын онол, үндсэн зургаан өвчиний онолд адил бус хэмжээгээр нэвтэрч, бодитой эмчилгээний мэргэжилд цагаарсан, наагуй сайн гарын авлагатай эмчнүүд байсан нь илэрхий. Эдгээр ахмад үеийн алдарт эмч нар Монгол оронд огторгуйн одон мичид шиг түгэж, үйлдлэгийн дунд тоо томшгүй ховор нандин туршлага хуримдуулж, Монгол анагаах ухааны өвийг баяжуулж, ард түмэний эрүүл мэндийн үйлсийг хөгжүүлэхэд томоохон гавъяа зүтгэл үзүүлсэн боловч, ертөнцийн мөнх бусын эрхээр одоо нэг нэгээрээ нас ахиж, зарим нь хойно хойноосоо таалал төгсөн, гэгээрэх үеийн мичид шиг уламаас улам цөөрч бүхий явдал үнэхээр харамсалтай. Утай, Гүнбүм нэрт хийдийг элээн байж баясалгасан тэдний анагаах ухааны онол, улаан цоортол олныг тойрсон эмчилгээний баялаг туршлага маньд амьд цагаан сувд шиг үнэ цэнэтэй хирнээ тэр бүхэнээрээ үлдэгдэн хоцорч үгүй, харин зарим нэг хэмжээнээ эрдэм нь эзэнтэйгээ энэ ертөнцөөс тэлэрч буй билээ.
Хуучин юм ул болж, шинэ юм зул болдог. Эрт дээдээс хөрөнгөшиж идээшиж ирсэн уламжлалт анагаах ухааны өвийг залгамжлан авч цаашид шинийг үүдэж хөгжүүлэх гэгч бас ч хатуу бэрх урт хугацааны ажил байх ёстой. Шинэ Дундад улс байгуулагдсанаас нааш Монгол анагаах ухааны суурин хүмүүжил үтэр түргэн хөгжиж, таван зуу шахам оюутан, зургаан зуу гаруй дунд зэрэгийн тусгай мэргэжилийн эмч хүмүүжүүлэн гаргасан гэдэг боловч чухам энэ дөч гауй жилд хүрвэл зохих хэмжээндээ хүртэлээ хөгжиж чадсан эсэх, тоо ба чанарын талаар давалттай эсэхийг бас гүн бодууштай юм. 17-р зууны үеийн Лувсанданзанжалцан, 18-р зууны үеийн Ишбалжир, Лувсанцүлтим, 19-р зууны үеийн Миндол номон хан Жамбалчойжиданзанпэрэнлэй гэх мэт алдарт анагаах ухаантаныг манай цаг эрин мэндлүүлж дийлсэн эсэхийг гүн сэтгэж үзүүштэй буйяаа. Эдгээр асуудалыг түүх хожим жам хуулиараа төв голч үнэлэлт өгөх учиртай. Монгол анагаах ухааны талаархи хэвлэлийн ажил ч чөлөөлөгдсөнаас нааш ихээр хөгжиж, эм эмнэлэгийн дээд сургуульд хэрэглэх Монгол анагаах ухааны заах бичиг системэй хэвлэгдэж байхаас гадна, анагаах ухааны өвийн маш олон сонгодог зохиол, тухайлбал төвд хэл дээр зохиогдсон Анагаах ухааны дөрвөн үндэс, Монгол эм эмнэлэгийн түүвэр, Эрдэнийн сан, Монгол эмнэлэгийн төхөм найрлага, Монгол эмнэлэгийн уламжлалт жор, Алтан хадмал зэрэг монголоор орчуулагдан хэвлэгджээ. Ялангуяа манай Өвөр Монголын Шинжлэх ухаан техник мэргэжилийн хэвлэлийн хороо энэ талын ажлыг туйлаар хүндэтгэн үзэж, 1985 оноос наашхи охорхон дөрөв таван жилийн хугацаанд Эм засалын саран хаан, Аливаа өвчинд туслагч алтан арүрагийн цоморлиг, Анагаах ухааны язгуурын үндэсний тайлбар, Зарлиаар тогтоосон Хе ти чиуан лу бичиг зэрэгийг төвд хэлнээс монголчилсон буюу хуучин модон бар хэвлэлийг үндэслэн тайлбарлан цохолж, бүр гоё хавтастай хэвлүүлж тархаав. Үүний зэрэгд Дундад улсын анагаах ухааны нэвтэрхй толь-Монгол анагаах ухаан (дээд, доод), Өвөр Монголын Монголын эмийн найрлагын баримжаа, Өвөр Монголын Монгол эмийн материалын баримжаа зэрэг нилээд чанар чансаатай зохиол бүтээлүүдийг хэвлүүлсэн байна. Гэвч энэ бол зөвхөн манай хийвэл зохих ажилын хэсэг бүлэгхэн төдий гэдэгийг бид мэдэж байна. Цагийг амжиж хийвэл зохих ажил өчнөөн төчнөөн байх бөгөөд ялангуяа ард олоны дунд идээшиж хөрөнгөшсөн, үндсэн шатаны ахмад алдарт эмч нар үйлдлэгэний дунд баяжуулж хөгжүүлсэн уламжлалт эмчилгээний мэргэжилийг хумж цуглуулж, эмхэтгэн найруулж хэвлүүлэх явдал нийгэмийн бөгөөл цагийн чанартай бачим ажил гэдэгийг бид ер мартаж болохгүй. Манай хурааж цуглуулах юм, хэвлэж тархааж дэлгэрүүлэх юм ард нийтийн дунд уурхай мэт баялаг байна. Шинэ Дундад улс байгуулагдсанаас нааш дөч гаруй жил болж, Монгол анагаах ухааны үйлс хөгжилтийн шинэ шатанд орсон боловч олон мэргэдийн туршлагын хандыг, үүнд онцгойлон Монгол анагаах ухааны үйлст насан турш зүтгэсэн нэгэн үеийн алдартай ахмад лам эмч нарын эмчилгээний содон мэргэжилийг цагийг амжин нийтэмийн чанартай эмхэтгэж дүгнэсэн хураангуй дээж бичиг хараахан хэвлэгдээгүйд харамсаж байна. Өнгөрсөн нэг хугацаанд энэхүү ажил хажуу нэг талд омтгойлдсоноос болж бид өчнөөн төчнөөн үнэт зүйлээ харж байгаад алдаж орхисон байж мэдэх билээ. Монгол ороныхон эрт дээдээсээ хөрсөн дээрхи аргалыг түүхийг мэдсэнээс биш хөрсөн доорхи алтаа уудлахыг мэдэлгүй явсан жишээ Монгол анагаах ухааныханд ч тохирном болов уу үгүй юү? Тус Монгол оточийн билигийн чуулганыг хурааж цуглуулж, эмхэтгэн найруулж хэвлэх гэж зүтгэсэн манай уг санаа зорилт үүнд оршихыг хожимын мэргэд гэгээндээ толилном буйзаа.
Энэхүү Монгол оточийн билигийн чуулганыг бид 1986 онд сэдэж, сэдэвчилсэн төлөвлөгөөндөө оруулсанаас нааш, энэ ажилыг үтэр түргэн биелүүлэхээр шүглэж, дөрвөн зүгийн халуун тусламжийг гуйн бидрэн гүйлээ. Чармайлага хүнийг үтээрхдэггүй нь үнэнтэй. Өвөр Монголын Монгол эмнэлэгийн дээд сургууль, Өвөр Монголын Жирим аймагийн Монгол эмнэлэг судлах газар маньд хүчтэй дэмжлэг хайрлаж, тус номын эх бичигийг дөрвөн зүг найман зовхисоос элсэж цуглуулан, эмхэтгэж найруулах ажилыг амжилттай биелүүлсэнд бид чин сэтгэлийн талархал дэвшүүлж байна. Ялангуяа Өвөр Монголын Монгол эмнэлэгийн дээд сургуулийн захирал, алдарт ахмад монгол эмч, профессор Сүрэнжав гуай, Өвөр Монголын Жирим аймагийн Монгол эмнэлэг судлах газарын дарга, голлогч эмч Баяр нөхөр, Өвөр Монголын Монгол эмнэлэгийн дээд сургуулийн Монгол эмнэлэгийн салбарын дэд эрхлэгч, дэд профессор Иүй нөхөр, Өвөр Монголын Монгол эмнэлэгийн дээд сургуулийн шинжлэх ухаан судлалын газрын дарга, дэд профессор Цагаанбарс нөхөр, тус номын найруулах комиссын эрхлэгч гишүүн, дэд эрхлэгч гишүүний тушаалыг тус тус үүрэглэж, бодитой эмхэтгэж найруулах ажилыг чанар чансаатай гүйцэтгэсэнийг энд тэмдэглэе.
Монгол оточийн билигийн чуулганыг эмхэтгэж найруулах үндсэн арга, зарчимыг бид гурван байгуулгын (Өвөр Монголын Шинжлэх ухаан техник мэргэжилийн хэвлэлийн хороо, Өвөр Монголын Монгол эмнэлэгийн дээд сургууль, Өвөр Монголын Жирим аймагийн Монгол эмнэлэг судлах газар) хамжицааны хурал ба тус номын найруулах комиссын тусгайх хуралаар ярилцан тогтоосон юм. Үүнд тус дээд дэвтэрт орох зуун нэр эмчийг сонгохдоон голдуу нас сүүдэр жар давсан, хошуу аймагтаа алдар хүндтэй, ямарнэгэн зүйлийн өвчинийг эмнэн засахад гарамгай буюу ямар нэгэн гар авлагад мэргэшингүй амид сэрүүн байгаа алдарт эмч нараар гол болгох, хэдийгээр жар хүрээгүй боловч үв үнэнхүү үүдэлт нээлттэй, улс буюу ороны дэсийн шагнал, хөхүүлэл хүртэсэн, өндөр зэрэгийн цолтой онц цөөн тооны эмчийг дэсээс давуулан харгалзах, аймаг буюу ороны хэмжээний алдартай, Монгол анагаах ухааны үйлст гавъяа зүтгэлтэй нас нөгцсөн алдарт эмчийг ч зохих харьцал эзлэхээр үндэслэн зарчим болгосон бөгөөд эмчилгээний үйлдвэр, эмчилгээний жуух, нууц жор, туршлагат жор, уламжлалт гарын авлагаар агуулгыг голдлого болгов. Эдгээр агуулгын хэмжээнд эмч бүрээс төлөөлөх чанартай, үнэн бодитой, бүрин бүтэн бөгөөд эмчилгээн дээр дэлгэрүүлэн хэрэглэх үнэ цэнэ бүхий зохиол 1-2 жишээ сонгосоны дагууд тус тусынх нь өөрийн онцлог бүхий гарын авлага, эрдэм шинжилгээний өвөрмөц үзэлт зэрэгийг хадаглах, шинжлэх ухаанч чанар ба логик чанарыг батлах урьдал доор чадах чинээгээр цомхтогон найруулж, нийтэд нь хэлбэржүүлэхийг хичээсэн юм. Үүний хамт эмч бүрийн товч намтар, гэрэл зурагыг өмнө нь хадаж, хойшидын эрдэм шинжилгээнд баримт, лавлах болгохыг зорилоо. Иймэрхүү номыг эмхэтгэж найруулсан туршлага бидэнд хомс бөгөөд цаг, нөхцөл хязгаартайн харгаагаар зарим талд санаа байгаад оноо эс хүрсэн тул сааруу дулимаг зүйл өдий төдий байх нь дамжиггүй. Гэвч энэхүү оролдлого минь нэгэн зүлийн идэвхи эхлэлт, сэдлэгэ болох төдий болхоор өршөөл сайт уншигчид минь гэгээндээ илүүхэн соёрхож, содыг нь авч солиуг нь орхих овороор шүүмжлэлтэй толилохын зэргэд дараачийн хэвлэгдэх доорд дэвтэрт минь үнэт зөвөлгөө хайрланам болов уу!
Цааш унших...
ОРШИЛ
Монголын оточ, маарамба, эмч, домч, илээч, бариач, анагаах ухааны шинэ хийгээд хуучин оюутан суралцагч нартаа Өвөр Монголын Монгол эмнэлгийг судлах газраас эрхлэн гаргаж 1990 онд Хөх хотод хэвлэгдсэн МОНГОЛ ОТОЧИЙН БИЛИГИЙН ЧУУЛГАН-Алдарт эмч нарын содон туршлагын дээж оршивой хэмээх хоёр боть номыг блог болгон өргөн баръя аа. Та бүхний эмнэлэг домнолгын их үйлсэд чинь өчүүхэн ч гэсэн хувь нэмэр болох байх гэдэгт найднам зээ.
Цааш унших...
Subscribe to:
Posts (Atom)