Донжай эмчийн туршилга

Í¿äýí ñàëààíû àëäàðò ìîíãîë ýì÷ ×è. Äîíæàé 1903 îíä îäîîãèéí Ëÿîíèí ìóæèéí Ô¿øèíèé Ìîíãîë ¿íäýñòýíèé ººðòºº çàñàõ ñèÿíû Ëóóõàò ãàöààíû Ìýéðýí áàéøèíãèéí àéë äàõè òàðèà÷èí Øóâóóãèéí ãýðò çàÿàæýý. Òýð 12-òîéäîî ëàì áîëæ ñ¿ìä ñóóæýý. Òýãýýä í¿äýí ºâ÷èí çàñàõàä àëäàðòàé Õàé÷åí ýì÷ýýñ ìîíãîë àíàãààõ óõààíûã ñèñòåìòýé ñóðàâ. Àðâàí õýäýí æèëèéí øàðãóó ñóðàëöàëãûã äàìæèí ìîíãîë àíàãààõ óõààíû îíîëûí ìýäýëãèéã íèëýýä ñèñòåìòýé ýçýìøèñýí áºãºä çîõèõ ãàð àâàëãàòàé áîëñîí þì. ßëàíãóÿà í¿äýí ºâ÷èíèéã çàñàõ òàëààð íèëýýä àðâèí òóðøèëãà õóðèìäóóëæýý. Òýð Ëóóõàòûí ãàöàà, ñèÿíû ýìíýëãèéí õîðîî, ªâºð Ìîíãîëûí õÿòàä ìîíãîë ýìíýëãèéí õîðîî çýðãý ãàçàðóóäààð óðèä õîæèä àæèëëàæýý.

Àõìàä àëäàðò ýì÷ ×è. Äîíæàé ãóàé í¿äýíèé ºâ÷èíèé òóõàé ýì÷èëãýý ñóäàëãààã îëîí æèë õèéæ, áàãà áóñ àìæèëò á¿òýýë ãàðãàñàí þì. 1978 îíä Äóíäàä óëñûí àíàãààõ óõààíû íýâòýðõèé òîëèéí ìîíãîë àíàãààõ óõààíû õóâèàðè áîòèéã íàéðóóëàí áè÷èõ àæèëä îðîëöîæ í¿äýí ºâ÷èíèé òóõàé çîõèîë 56 çóðâàñ áè÷æýý.

Òýð öýíõýð õàðàí, í¿äíèé öàãàà ºâ÷èí, í¿äíèé ÿçãóóðûí ºâ÷èí çýðãèéã çàñàõ òàëààð ãàðàìãàé áàéäàã þì. Òýð áàñ ªâºð Ìîíãîëûí õÿòàä ìîíãîë ýìíýëãèéí õîðîîíä óðèãäàí í¿äýí ºâ÷èíèé ýì÷èëãýý áàñ ñóäàëãàà õèéñýí áºãºä Õàð í¿äíèé ºâ÷èíèéã ýìíýí çàññàí òóðøèëãà ãýõ ºã¿¿ëýë íèéòë¿¿ëæýý.

Öýíõýð õàðàí ºâ÷èíèéã çàññàí

Öýíõýð õàðàí ºâ÷èíä ò¿ðãýí ÷àíàðòàé áà óäààí ÷àíàðòàé ãýæ õî¸ð ç¿éë áàéäàã þì. Ò¿ðãýí ÷àíàðòàéã íè äàðóéä íè ýìíýí çàñàõã¿é áîë ñîõîðîõ àþóëòàé. Çàñàõ çàâøààí áàéäàã ëà áîë äàðóé ò¿ðãýí áàäãàíû òóóëáàð äýýð ã¿ðã¿ì íýìýæ óóëãààä õýäýíòýý òóóëãàñàíû äàðàà Ìîëîð äàâñ-4 òàí ºã÷ çîãñîîíî. Äàðàà íè ÿðã¿ì-13, íýìýðèòýé ÿðã¿ì-13, Õóðö-6, Íàðàí ñàðàíû íàéðàëãà (àðâàí õºë íàéðàëãà), çýðãèéã ºã÷ òîëãîé ºâäºõ áà í¿ä ÷èíýð÷ ºâäºõ çýðãèéã çàñíà. Äàðàà íè õàðààã ñàéæðóóëàõûí òóñàä Òîäîòãîã÷-9, Òîäîòãîã÷ èõ íàéðàëãà, Òîäîòãîã÷-23 çýðãý íàéðàëãóóäààñ áàéäàëûã ¿çýæ çàðíà. Óäààí ÷àíàðòàé áîë ÿðã¿ì-13 íàéðàëãûã óðò õóãàöàà óóëãàõûí õàìò ÿðã¿ì-13-ààð óóðûí æèí áàðèíà. ¯¿íèé õàìò ºâ÷èíèé áàéäàëûã ¿íäýñëýæ íýìýðèòýé ÿðã¿ì-13, Õóðö-6, Òîäîòãîã÷ èõ íàéðàëãà çýðãèéã óóëãàæ áîëíî. Óäààí ÷àíàðòàé áºãºä õ¿÷ èõ áîë ìºí áàäãàíû òóóëáàð äýýð ã¿ðã¿ì íýìýæ òóóëãàíà. Òîëãîé ºâäºõ íè èõ áîë íýìýðèòýé ÿðã¿ì-13 äýýð ã¿ã¿ë íýìýæ óóëãàíà. Èíãýýä ñ¿¿ëä íè õèé õàâñàðâàë Ýðäýíè ¿ðèë, Àìèí ýðäýíè çýðãý íàéðàëãûã õýðýãëýâýë çîõèíî.

Òàõèà õàðàí ºâ÷èíèéã çàññàí

Òàõèà õàðàí ºâ÷èíä òºðºëõè áà îëäìîë ÷àíàðòàé ãýæ õî¸ð ç¿éë áàéäàã. Òºðºëõè ÷àíàðòàé òàõèà õàðàí ºâ÷èí áîë çàñâàð àâàõã¿é. Îëäìîë ÷àíàðòàé òàõèà õàðàí ºâ÷èíèéã çàñàõàä ºã뺺 ÿðã¿ì-13 íàéðàëãûã Òºìºðèéí òàëõ-5 òàíãààð äàðóóëæ óóëãàíà. Îðîé íè øèíý ãàõàéí ýëèãèéã õóëñàí õóòãààð ç¿ñ÷ äîòîð íè òóóëàéí áààñ, òàëãàäîðæ, õÿñàà çýðãèéã õóâè ñàöóó òàëõàäàí õèéæ äàâñã¿é æèãíýí èä¿¿ëíý. Áàðàã 1-3 ýëèã èä¿¿ëâýë îëîíõè ºâ÷èí ñàéæèð÷èõäàã þì.

Í¿äýí ¸ðîîëîîñ öóñ ãàðàõ ºâ÷èí

Í¿äýí öóñ ãàðàõ áîë îëîí ç¿éëèéí øàëòãààíààñ áîëäîã. Èéìýýñ øàëòãààíûã íè ýðèæ ýì÷ëýõèéí õàìò öóñ çîãñîîõîîð Óëààí-10 òàí áîëîí Ãèâàí-13 íàéðàëãûã ãîë õýðýãëýíý. ¯¿íä òîëãîé ºâäºõ øèíæ íè ¿ã¿é áîë Òîäîòãîã÷ èõ íàéðàëãûã õàâñàðóóëàí õýðýãëýíý.

Äàãàëò

Òîäîòãîã÷-23: Îðõîîäîé 15ãð, ÷îíûí õàðìàã 20ãð, íàðñàí ìîäîíû øèì 15ãð, äàíã¿í 15ãð, óäâàë 15ãð, øºðìºñºí óòàñ 20 ãð, áºõºíãèé ýâýð 20 ãð, øàð îðîîíãî 20ãð, ÿìààí çàíãóó 15ãð, ¿íýðò íîãîîíû ¿ð 15ãð, òàëãàäîðæ 15 ãð, öàãààí áîíãà 25 ãð, õº æèí öóó 15ãð, îëñîíû ¿ð 15ãð, ÷èõèð ºâñ 15ãð, çîðãîäîñ 15ãð, ¿õýð ¿¿ðãýíý 15ãð, õÿñàà 20ãð, áàð¿ðà 15ãð, óëààëçãàíû ¿ð 20ãð, íóäàðãàí ¿íäýñ 20ãð, ã¿ðã¿ì 15ãð, ìåí õóà 15ãð. Ýäãýýðèéã íàðèéí òàëõäàæ áóóðöàãûí òºäèé ¿ðèëäýýä áóöàëñàí óñààð äàðóóëæ óóëãàíà. Ýíý íè ýëèãýí õàëóóíûã àðèëãàí, õàðààã ñàéæèðóóëàõ ¿éëäýëòýé.

Óëààí-10 òàí: Áýðèìîã 10ãð, ìàðèíà 10ãð, èëæèãýí ÷èõíèé íàâ÷ 10ãð, õóðóóâ÷èí öýöýã (ò¿¿õèé) 100ãð, æ¿ð¿ðà 15ãð, öàãààí áîíãà 20ãð, ñàéí áýõ 5ãð, óëààí îðõîîäîé 5ãð, òóóëàé ìàíãèð 15ãð, áºõºíãèéí ýâýð 2ãð. Ýäãýýðèéã íèéë¿¿ëýýä òàëõàäàí õýðýãëýíý. Òóñ íàéðàëãà áîë í¿äíèé ÿçãóóðààñ öóñ ãàðàõ áà äýýð áèåèéí õýñýãò öóñ ãàðàõàä á¿ð òóñòàé. Í¿äíèé ¸ðîîëä ò¿ðãýí ÷àíàðòàé öóñ ãàðâàë òóñ íàéðàëãûã ÷àíàæ õýäýíòýý óóëãàâàë òóñëàíà. Óäààí ÷àíàðòàé öóñ ãàð÷ áàéâàë óäààí óóëãàíà.